Izvod iz preliminarnog izveštaja Zavoda za zaštitu prirode Srbije o posledicama zagađenja reke tise i dunava cijanidom i teškim metalima

U noći između 30. i 31. januara 2000. g. u mestu Baia Mare (Rumunija) doąlo je do izlivanja vode i mulja sa velikom koncentracijom i količinom cijanida i teških metala, sadržanih u flotacijskom jalovištu rudnika zlata “Aurul”. Prema zvaničnim rumunskim podacima oko 100.000 m3 je dospelo u reku Lapoš i dalje vodotokom u reku Samoš i Tisu, a konsekventno tome i u Dunav na teritoriji SR Jugoslavije i na taj način izazvale ekološku katastrofu međunarodnih razmera, bez presedana u Evropi.

Situacija u SR Jugoslaviji usložnjena je na reci Dunav već postojećim zagađenjem nastalim kao posledica NATO bombardovanja i izlivanjem velikih količina opasnih materija u Dunav u periodu mart-juni 1999. godine (Izveštaj BTF, oktobar 1999. g.).

POSLEDICE NA ŽIVOTNU SREDINU I PRIRODU

U cilju utvrđivanja ekoloških posledica zagađivanja reka Tisa i Dunav cijanidom i teškim metalima, Zavod za zaštitu prirode Srbije započeo je sa analizama i istraživanjem 14.2.2000. g.

Uzorkovanje planktona kao bioindikatora prisustva opasnih materija u rečnim vodotokovima izvršeno je 15. i 16. 2.2000. g. na lokalitetima na Tisi - Kanjiža, Senta, Novi Bečej i Titel.

Preliminarni rezultati promene u kvalitativnom i kvantitativnom sastavu fitoplanktona jasno i nedvosmisleno pokazuju da je uništeno oko 80-90% populacije fitoplanktona.

Imajući u vidu da ovi organizmi predstavljaju hranidbenu osnovu mnogih vrsta, odnosno osnovu života jedne reke, preostaje da procenimo kakav efekat ova pojava ima na preživljavanje ostalih vrsta koje direktno ili indirektno ovise o njima, odnosno vrsta koje su preživele talas zagađenja, ali su ostale bez hranidbene osnove.

Međutim još veći problem predstavlja sposobnost fitoplanktona da akumulira teške metale, te nakon uginuća i taloženja u sedimente i daljim razlaganjem dolazi do pojave sekundarnog zagađenja vode i ponovnog zagađenja reke koji se očekuje.

Pomor ribe kao posledica trovanja zagađujućim materijama u Tisi i Dunavu, registrovan je na obe reke. Pošto se odmah pristupilo sakupljanju i adekvatnom odlaganju i uništenju ribe, za sada je izvršena samo gruba procena koja iznosi oko 15 t, a naknadnim istraživanjem i daljim prikupljanjem podataka utvrdiće se tačnija procena gubitka u ribljim vrstama, naročito u područjima koja predstavljaju prirodna ili veštačka mrestilišta, a koja su najviše pogođena.

Osim velike ekonomske štete, pomor riba je proizveo i nesagledive ekološke štete, jer pored introdukovanih vrsta (tolstolobik) uništen je veliki broj autohtonih vrsta, a najviše smuđ i som kao jedinke, dok se na populacionom nivou efekti očekuju kroz smanjenje reproduktivne osnove ovih vrsta.

Pored opštih prirodne vrednosti, ove vrste takođe predstavljaju i hranidbenu osnovu velikog broja vrsta ptica vezanih za vodena i vlažna staništa u okolini Tise i Dunava, a određena gnezdilišta međunarodno značajnih vrsta su vezana isključivo za ovo područje i nemaju drugu alternativu.

Potpunije rezultate o efektima pomora ribe na ptičji fond tek treba obraditi, a do sada su nađeni tek neki primerci uginulih ptica uz vodu ili na vodi, jer šire područje i gnezdilišta nije bilo moguće obići u ovom periodu akutnog zagađenja.

Više informacija će biti dostupno nakon prikupljanja podataka od ribolovačkih udruženja, ribarskih gazdinstava, lovačkih udruženja i lokalnih organa.

Iz ovih podataka, iako još nepotpunih, evidentno je da je živi svet ovog područja pretrpeo teška oštećenja i u kvalitativnom i kvantitativnom pogledu, i da se pored akutnih trovanja očekuju posledice koje će se negativno odraziti na njihovu populacionu strukturu, što će u svakom slučaju otežati naše napore u sanaciji i revitalizaciji šteta nastalih zagađenjem.

Poseban problem predstavlja efekat ovog zagađenja na zaštićena područja u ovom regionu, kao i intervencije koje će biti neophodne u njihovoj sanaciji. Na području Tise i Dunava nalazi se 19 zaštićenih područja prirode, od čega su dva od međunarodnog značaja kao Ramsarska područja i jedan Nacionalni park (Đerdap), više rezervata prirode, prirodno mrestilište jesetraskih vrsta riba i jedan broj IBA područja od međunarodnog značaja, zaštićeni kao gnezdilišta međunarodno značajnih vrsta ptica.

Reč je pretežno o vlažnim i močvarnim ekosistemima, koji spadaju u tzv. fragilne ekosisteme, izuzetno osetljive na promene kvaliteta vode, a pogotovo na ovako ekstremna zagađenja. Ovi sistemi su takođe staništa i velikog broja retkih i ugroženih vrsta svih grupa i predstavljaju najveće izvore biodiverziteta, ne samo na lokalnom, nego i na planetarnom nivou.

U SRJ se decenijama ulažu ogromni napori i finansijska sredstva u očuvanje ovih ekosistema, u njihovu revitalizaciju jer oni predstavljaju nacionalno blago i prirodno nasleđe koje se čuva za dobrobit sadašnje i budućih generacija. Neodgovornim ponašanjem njihov opstanak i preživljavanje je dovedeno u pitanje i trenutno se ulažu ogromni ljudski i finansijski napori da bi se u što većoj meri zaštitili i sačuvali u svom izvornom obliku.