Senta je oslobođena 8. oktobra 1944. godine. Jedinice Crvene armije su ušle u Sentu iz pravca Ade u jutarnjim časovima. Te jedinice su bile u prolazu. U Senti su zadržali svoju komandu, koja je sarađivala sa Mesnim narodnooslobodilačkim odborom. Vid te saradnje je i formiranje vojne bolnice za potrebe Crvene armije.
Nemamo tačan podatak o tome kada je formirana Ruska vojna bolnica u Senti. Zna se samo to, da je radila u prostorijama tadašnjeg hotela "Amerika", u zgradi na uglu sadašnje ulice Kej Borisa Kidriča i ulice Zlatna Greda.
Ranjenici i bolesnici iz Ruske vojne bolnice upućivani su na intervencije i lečenje u Gradsku javnu bolnicu u Senti. Prema podacima iz matične knjige bolesnika i istorijata bolesti lečenih u Gradskoj javnoj bolnici, može se utvrditi, da je u toku 1944-1945. godine u njoj lečeno ukupno 44 borca Crvene armije. Ovi su borci u Bolnici proveli ukupno 566 bolesničkih dana. Važno je napomenuti, da ni jedan od lečenih nije umro u Bolnici.
Ruska vojna bolnica u Senti radila je do 23. novembra 1944. godine kada je dobila naređenje za pokret.
Gradski narodnooslobodilački odbor u Senti već je 9. oktobra 1944. godine organizovao sanitetsku službu u Senti. Za šefa je imenovan dr Dejan Prekrajski a za pomoćnika dr Branko Beleslin i dr Milorad Kragujević. Gradska javna bolnica (u daljem tekstu Bolnica) u Senti nastavlja rad pod pomenutim rukovodstvom i sa celokupnim osobljem. Dana 20. oktobra 1944. godine, za ekonoma Bolnice je postavljen Jovan Jenovac.
Dana 21. oktobra 1944. godine formira se Sanitetska služba pri Komandi mesta u Senti. Za šefa se postavlja dr Branko Beleslin a za pomoćnika dr Dejan Prekajski.
Dana 10. novembra 1944. godine, Sanitetsko odeljenje Vrhovnog štaba NOVJ i POJ poslao je poverljivu naredbu načelniku saniteta pri Vojnoj upravi za Banat, Bačku i Baranju (u daljem tekstu BBB) da se u Bačkoj i Banatu najhitnije ustroje bolnički centri. Na osnovu te naredbe, Vojna uprava za BBB dostavila je 24. novembra 1944. godine Glavnom štabu NOV i POJ naređenje da se na području Bačke i Banata ustroje bolnički centri. Formirano je sedam bolničkih centara i to u Novom Sadu, Somboru, Subotici, Petrovgradu (Zrenjanin), Pančevu, Sremskoj Mitrovici i Zemunu.
Na osnovu primljene naredbe, i u Senti se pristupilo organizovanju Vojne bolnice. Komandi mesta, je stajala na raspolaganju opremljena bolnica u zgradi hotela "Amerika", koju je komanda Crvene armije koristila do 23. novembra 1944. godine. S obzirom da je ova bolnica bila relativno malog kapaciteta, pristupilo se formiranju veće vojne bolnice u zgradi gimnazije.
Komanda mesta u Senti je naredila da se u roku od tri dana sakupi potreban materijal za formiranje bolnice. "Materijal bi se sastojao iz metalnih postelja, slamarica, jastuka, umivaonika, ubrusa, pribora za kuhinju i jelo kao i rublja. Materijal bi se imao sakupiti prvenstveno prilogom i sakupljanjem iz napuštenih stanova", stoji u naredbi Komande mesta.
Komanda mesta u Senti, dana 13. decembra 1944. godine, oglašava obe zgrade Vojnih bolnica u Senti - zgradu hotela "Amerika" i zgradu gimnazije - vojnim ustanovama i naređuje da se tu od tog dana danonoćno postavlja straža "pošto se gubitak opreme ne bi mogao nadoknaditi". Sem ovih zgrada, za potrebe Vojne bolnice, kasnije su korišćene i prostorije kafane, zvane "Bela lađa", a od 4. aprila 1945. godine, u cilju proširenja i za potrebe Vojne bolnice, dodeljen je i magazin u ulici Ide Vujić (Kohnova kuća) u blizini vojne bolnice.
Pošto je Vojna bolnica imala proraditi 16. decembra 1944. godine, pripreme za snabdevanje privode se kraju. Trebalo je obezbediti opremu bolnice, ogrev i životne namirnice za brojno stanje "koje će se kretati ujedno sa bolničkim osobljem od 450 do 500 duša". Sanitetski odsek Komande mesta u Senti, se obratio Redakcionom odboru Gradskog narodnooslobodilačkog odbora u Senti za saradnju i predložio je da se sazove radi dogovora sastanak imućnijih Srba i Mađara u velikoj sali Gradskog narodnooslobodilačkog odbora. Nedostajalo je 600 pari veša, 300 pokrivača, 340 čaršava, 400 tanjira sa priborom za jelo, 400 lončića i 50 pljuvaonica. Sastanak je održan. Nova akcija je samo delimično uspela. Komanda mesta nije odobrila plan "da se prinudno prikupljenje vrši od imućnijeg staleža, bez obzira na narodnost, pošto se istih najmanje odazvalo socijalnoj akciji". Razmatrala se i mogućnost stvaranja jedne farme, na jednom od napuštenih imanja, "koja bi služila snabdevanju bolnice prvenstveno stočnim proizvodima i proizvodima pernate živine, te povrćem. Farma bi istovremeno mogla služiti i kao oporavilište za prezdravele, koji bi lakše radove oko izdržavanja iste, mogli obavljati".
Angažovanjem svih društvenih snaga Gradskog odbora Jedinstvenog narodnooslobodilačkog fronta, AFŽ-a i USAOJ-a, teškoće su otklonjene i vojna bolnica je proradila.
Prvi ranjenici su pristigli u Vojnu bolnicu u Senti oko 6. februara 1945. godine. Na ovu konstataciju nas navode podaci iz matične knjige bolesnika Bolnice pod rednim brojevima 248-251 i 255-268, u kojima se navodi da su toga dana ti bolesnici preuzeti iz Vojne bolnice u Senti. Toga dana, preuzeta je iz Vojne bolnice grupa od 18 teško ranjenih boraca. Na to, da su oni bili teški ranjenici ukazuje i podatak da su isti zadržani na lečenju, u proseku po 51 bolesnički dan, i da su iz te grupe četvorica umrli. To je ujedno i prvi podatak o preuzimanju ranjenika iz Vojne bolnice u Senti.
Vojna bolnica u Senti je bila u sastavu Bolničkog centra broj 3. sa sedištem u Subotici. Sanitetsku službu u Vojnoj bolnici obavljalo je 8 lekara i bolničarke, koje su završile tečaj pre i za vreme okupacije. Postoji podatak, da je krajem 1944. godine u Subotici organizovan tronedeljni kurs za bolničarke. Ovaj kurs je iz Sente završila Petrić Bojana, koja je stanovala u Cvetnoj ulici. Bolničarke su vršile službu dobrovoljno i besplatno. Do juna 1945. godine, nije održan ni jedan bolničarski tečaj u Senti, "jer su lekari odneti na vojnu dužnost, tako da u Senti od 26 lekara, sada imamo samo 8 i oni rade danju i noću u Vojnoj bolnici". Na broj angažovanih bolničarki upućuje evidencija Sreskog odbora Crvenog krsta (u daljem tekstu CK), iz koje se može utvrditi da su, za vreme okupacije u Senti, održana dva šestonedeljna kursa za dobrovoljne bolničarke CK i to od 16. februara do 29. marta i od 1. juna do 12. jula 1942. godine, sa ukupno 23 polaznika. Od polaznika, četiri imaju potvrdu o tome da su završile bolničarski kurs pre okupacije. Nažalost, ne postoje pisana dokumenta o imenima bolničarki, koje su radile u Vojnoj bolnici, ali jedna slika nam je omogućila da pored lekara Vojne bolnice prepoznamo bolničarke: Stanku Birclin, Zagorku Manić, Darinku Babin, Miroslavu Stajić i Evicu Branovački. U rad Vojne bolnice uključena je i Gradska javna bolnica. Teži slučajevi su upućivani neposredno u nju, kao i bolesnici na intervencije i operacije.
U Vojnoj bolnici u Senti je lečeno oko 1370 ranjenika (o tome svedoči formular istorije bolesti za Arsić [Miloša] Bogdan iz Donje Konjuše, borca prateće čete II tenkovske brigade, I tenkovske armije, koji je lečen u Bolnici u Senti od 11. do 17. avgusta 1945. godine, nosi broj Vojne bolnice iz Sente 1370 od 11. VIII 1945; isti formular je prenumerisan brojem Bolnice u Senti na broj 1404 od istog datuma). Od tog broja je 130 ranjenika upućeno u Bolnicu radi intervencije. Od ovog broja je 85 ranjenika vraćeno u Vojnu bolnicu u Senti radi daljeg lečenja i nege, 24 ranjenika je umrlo u Bolnici, dok je 21 lice otpušteno, odnosno upućeno je transportom dalje, neposredno iz Bolnice.
Nemamo podataka o broju prihvaćenih i lečenih bolesnika u Vojnoj bolnici, niti o broju izvršenih intervencija u njoj. Jedino znamo to, da je u vremenu od 4. aprila 1945. do 4. avgusta 1945. godine u Vojnoj bolnici u Senti umrlo 16 lica. Iz podataka Sreskog odbora CK u Senti, može se utvrditi da je od 16 lica, 8 prispelo u Vojnu bolnicu u vremenu od 20-23. aprila 1945. godine, u vreme proboja Sremskog fronta, a 5 lica u vremenu od 13-17. maja 1945. godine, u vreme završnih operacija za oslobođenje zemlje i početka čišćenja terena od neprijateljskih elemenata.
Istorija bolesti 664/45.
Marković (Petra) Mijo, borac 3. čete 1. bataljona XVII Osiječke brigade, rođen u Vukovaru 1926. godine. Došao u bolnicu 20. IV 1945, umro 22. IV 1945, sahranjen 24. IV 1945. na Rimokatoličkom groblju.
Martinović (M.) Marjan, borac sanitetske čete 3. bataljona 5. divizije Jugoslovenske brigade, rođen u Gibarcu - Šid 1913. godine. Došao u bolnicu 24. IV 1945, umro 24. IV 1945, sahranjen 24. IV 1945. na Rimokatoličkom groblju.
Istorija bolesti 692/45.
Mihajlov (J.) Paja, borac 5. čete 2. bataljona V Vojvođanske brigade, 36. divizije, rođen u Elemiru 1924. godine. Došao u bolnicu 20. IV 1945, umro 25. IV 1945, sahranjen u Elemiru po odobrenju Komande mesta, broj 138/45.
Istorija bolesti 699/45.
Savadinović (M.) Nikola, borac 1. čete 1. bataljona XVII Osiječke udarne brigade, 51. divizije, rođen u Dalju 16. XI 1911. godine. Došao u bolnicu 26. IV 1945, umro 28. IV 1945, sahranjen 29. IV 1945. na Pravoslavnom groblju.
Istorija bolesti 691/45.
Milić (M.) Vasa, borac 3. čete, 2. bataljona, II Vojvođanske brigade, 16. divizije, rođen u Gložaju kod Donjeg Miholjca 1927. godine. Došao u bolnicu 20. IV 1945, umro 11. V 1945, sahranjen 12. V 1945. na Pravoslavnom groblju.
Istorija bolesti 743/45.
Tuturov (D.) Marko, borac 2. čete 3. bataljona VII Vojvođanske brigade, 8. divizije, rođen u Srbobranu 1920. godine. Došao u bolnicu 7. V 1945, umro 11. V 1945, sahranjen u Srbobranu po odobrenju Komande mesta Senta, broj 1652/45.
Istorija bolesti 651/45.
Đukić (S.) Dragan, borac 1. čete 2. bataljona XI Vojvođanske brigade 51. divizije, rođen u Aleksandrovu kod Petrograda 1925. godine. Došao u bolnicu 20. IV 1945, umro 1. V 1945, sahranjen 2. V 1945. na Pravoslavnom groblju.
Istorija bolesti 444/45.
Palković (A.) Eva, borac 1. čete 4. bataljona V Vojvođanske brigade, rođena u Bačkom Monoštoru 19. III 1924. godine, došla u bolnicu 13. III 1945, umrla 4. IV 1945, sahranjena 6. IV 1945. na Rimokatoličkom groblju.
Istorija bolesti 807/45.
Nemet (Hasan) Asim, borac 2. čete 1. bataljona VII Albanske brigade 42. divizije, rođen u Tetovu 1934. godine. Došao u bolnicu 16. V 1945, umro 17. V 1945, sahranjen 18. V 1945. na Pravoslavnom groblju.
Istorija bolesti 776/45.
Macek (P.) Jožef, borac 1. čete, 3. bataljona III Vojvođanske brigade 36. divizije III Armije, rođen u Padini, srez Kovačica 1921. godine. Došao u bolnicu 11. V 1945, umro 19. V 1945, sahranjen 20. V 1945. na Rimokatoličkom groblju.
Istorija bolesti 813/45.
Szel (J.) Antal, borac 3. čete 2. bataljona VII Petefijeve brigade 51. divizije III Armije, rođen u Pačiru, 1915. godine. Došao u bolnicu 17. V 1945, umro 23. V 1945, sahranjen u Pačiru po odobrenju Gradskog narodnog odbora u Senti, broj 6281/45.
Istorija bolesti 865/45.
Igrutinović (V.) Života, borac 1. čete, 2. bataljona, III Vojvođanske brigade, VI divizije, I Armije, rođen u Bečevici, srez Kragujevac, 1905. godine. Došao u bolnicu 26. V 1945, umro 29. V 1945, sahranjen u Senti na Pravoslavnom groblju.
Istorija bolesti 664/45.
Božin (M.) Mira, borac čete za vezu V Vojvođanske brigade 36. divizije III Armije, rođena u Zemunu 1912. godine. Došla u bolnicu 21. IV 1945, umrla 5. VI 1945, sahranjena 5. VI 1945. u Senti na Pravoslavnom groblju.
Istorija bolesti 863/45.
Matica (Đ.) Ivan, borac 2. čete 2. bataljona II brigade Matija Gubec 32. divizije, rođen u Kalinovcu 1909. godine. Došao u bolnicu 25. V 1945, umro 17. VI 1945, sahranjen 18. VI 1945. u Senti na Rimokatoličkom groblju.
Zelić (S.) Mihalj, borac III radničke čete, rođen u Mol Gunarašu 1925. godine. Umro 12. VII 1945, sahranjen 13. VII 1945. u Senti na Rimokatoličkom groblju.
Jelenčić (Đ.) Viktor, borac 2. bataljona 2. brigade 14. divizije, rođen u Zaboku, 1927.godine. Umro 4. VIII 1945, sahranjen 6. VIII 1945. u Senti na Rimokatoličkom groblju.
Istorija bolesti 250/45.
Rubik Jano, borac 2. čete 5. bataljona VII Vojvođanske brigade, rođen u Belom Blatu 1922. godine. Došao u bolnicu 6. II 1945, umro 1. III 1945. godine.
Istorija bolesti 258/45.
Tadić (A.) Anđelko, borac 2. čete 4. bataljona VI Vojvođanske brigade, rođen u Surčinu 1921. godine. Došao u bolnicu 6. II 1945, umro 1. III 1945. godine.
Istorija bolesti 261/45.
Raskaš (Paskaš) Ilija, borac 3. čete 3. bataljona XII Vojvođanske brigade, rođen u Rudopolju 1926. godine. Došao u bolnicu 6. II 1945, umro 11. III 1945. godine.
Istorija bolesti 266/45.
Bošnjak Stevan, borac 2. čete 3. bataljona VII Vojvođanske brigade, rođen u Torjanac (Turjanac) 1917. godine. Došao u bolnicu 6. II 1945, umro 24. II 1945. godine.
Istorija bolesti 297/45.
Huskić Sulja, borac 2. čete 3. bataljona XII Vojvođanske brigade, rođen u Bihaću 1924. godine. Došao u bolnicu 9. II 1945, umro 19. III 1945. godine.
Istorija bolesti 326/45.
Kovačević Đuro, borac 3. bataljona XVIII Slavonske brigade, rođen u Satnici, srez Đakovo, 1926. godine. Došao u bolnicu 14. II 1945, umro 22. II 1945. godine.
Istorija bolesti 327/45.
Čonići (Ćosić) Milorad, borac 1. čete, 3. bataljona, II Vojvođanske brigade, rođen u Vladimirovcima 1923. godine. Došao u bolnicu 14. II 1945, umro 18. III 1945. godine.
Istorija bolesti 344/45.
Bugarin Sava, borac 2. čete 1. bataljona II Vojvođanske brigade, rođen u Perlezu, 1924. godine. Došao u bolnicu 17. II 1945, umro 2. III 1945. godine.
Istorija bolesti 346/45.
Knežević Dragan, borac II odseka Štaba 51. divizije, rođen u Gračani, srez Prijedor 1925. godine. Došao u bolnicu 17. II 1945, umro 3. III 1945. godine.
Istorija bolesti 471/45.
Zebeljan Milovoj, borac 2. bataljona XII udarne brigade, rođen u Ferdinu 1924. godine. Došao u bolnicu 17. III 1945, umro 21. III 1945. godine.
Sreski odbor CK u Senti je vodio evidenciju o umrlim borcima, na osnovu dobijenih podataka od Vojne bolnice, i o tome je izveštavao Mesne narodnooslobodilačke odbore, a preko njih porodice umrlih o tome: gde, kada, od čega su umrli i gde su sahranjeni. CK je, osim obaveštavanja porodica umrlih, vršio i službu obaveštavanja rodbine o ranjenim borcima, kao i službu obaveštavanja o nestalim i poginulim borcima. CK Vojvodine, obavestio je sve područne odbore o mestima bolničkih centara od 1-7. i naložio je: "da ako se zainteresovana rodbina obraća na vas da potražite gde se nalaze naši ranjeni borci, imate da ih uputite na Bolničke centre, koji imaju spisak ranjenika sa izmenama svake nedelje". Tako je prispeo izveštaj o tome, da je Savić Milica, ćerka Savić Žarka iz Sente, Prigradski venac 127, poginula 7. III 1945. godine kod Bolmana, ili da je Tatić Bojana, borac 1. čete 3. bataljona 26. Srpske brigade, 46. divizije, rođena u Senti 11. XII 1921. godine, stupila u partizane 1943. godine, ranjena u borbi i da je kao nesposobna otpuštena iz bolnice.
CK je činio napore da se Vojna bolnica u Senti snabde potrebnom opremom i namirnicama. Poznato je da je, u zgradi gimnazije, tokom 1945. godine radila radionica za izradu i popravku veša za potrebe Vojne bolnice. Po konačnom iskazu, Sreski odbor CK u Senti, prikupio je i isporučio Vojnoj bolnici u Senti sledeće namirnice: 25 kg. masti, 2200 komada jaja, 1480 kg. krompira, 1,50 kg. griza, 42 kg. maka, 6,5 litara rakije, 3,5 kg. tarane, 5 kg. šećera, 1 kg. sira, 5 kg. ljuštene zobi, 1 kg. mlevene paprike i 98 kg. crnog luka. Vojna bolnica je redovno snabdevana novinama i brošurama. Antifašističkoj knjižari u Senti, za novine i brošure, "slate Vojnoj bolnici u Senti, za vreme njegova postojanja", isplaćeno je ukupno 4122 dinara.
Vojnu bolnicu u Senti su redovno posećivali podmladak i omladina CK, koji su ranjenicima nosili cveće, knjige i druge poklone, a povremeno su im priređivali i prigodne programe.
Nismo našli pismeni trag o tome, ali se zna, da su poslove i rad u kuhinji i vešeraju obavljale, dobrovoljno, omladinke i žene, posebno članovi USAOJ-a AFŽ-a i da je pored Vojne bolnice radila i radionica za izradu i popravku veša i posteljine. Nije se mogao utvrditi broj aktivista na tim radovima, niti rezultat njihovog rada.
Rad Vojne bolnice u Senti je polako odumirao. Ranjenici iz Vojne bolnice su upućivani u Bolnicu na intervencije do kraja juna meseca 1945. godine (borac Talijevski Abdula, upućen je iz Vojne bolnice na lečenje u Bolnicu dana 29. VI 1945. godine. Matična knjiga Bolnice iz 1945. godine, redni broj 1042/45). Poslednji ranjenik iz Vojne bolnice je upućen u Bolnicu dana 29. VI 1945. godine. Ranjenici, koji su lečeni u Bolnici polovinom avgusta 1945. godine nisu više vraćani u Vojnu bolnicu, već su upućivani dalje (borac Rujević Milan, koji je lečen u Bolnici u Senti od 19. VII 1945. godine, dana 13. VIII 1945. kada je otpušten iz Bolnice nije vraćen u Vojnu bolnicu u Senti već je prenet u Novi Sad "pošto se rasformira Vojna bolnica u Senti". Istorijat bolesti Bolnice broj 1181/45).
Vojna bolnica u Senti je radila do kraja meseca avgusta 1945. godine. Na to upućuje i podatak, da je dr Marko Borđoški, dana 31. VIII 1945. godine, razrešen dužnosti upravnika Vojne bolnice. Prostorije gimnazije vraćene su na dalje korišćenje Gradskom narodnooslobodilačkom odboru. Prostorije gimnazije su uređene i, između 14. i 16. septembra 1945. godine, nastava je počela dana 17. septembra 1945. godine. Tog dana je otvoren i školski internat u zgradi bivšeg hotela "Amerika", sada već bivše Vojne bolnice u Senti, za čiju je opremu korišćena upotrebljiva oprema.
Vojna bolnica je i nakon zatvaranja imala svoju istoriju o kojoj veoma malo znamo. Osamdesetih godina ovog veka još nekoliko bolničarki, koje su radile u Vojnoj bolnici, bile su žive. Jedna od njih je bila i Bešlić Margit, koja je prvo živela u Adi a potom u Senti. Kao bolničarka je radila u Adi odakle su takođe dolazili ranjenici u Vojnu bolnicu. Sačuvala je jedno pismo koje nam je dala na uvid. U pismu, koje je datirano od 16. septembra 1945 godine, piše joj jedan mladi čovek po imenu Ante iz Doma za ratne vojne invalide u Novom Sadu. Nazivajući je majkom, s ljubavlju je poziva da ga poseti. Raspituje se, da li se momak iz Zagreba oženio devojkom, koja je radila u kancelariji Vojne bolnice. Kaže, da bi se i on veoma rado ženio devojkom iz ovoga kraja, veruje da bi se sada već srećno okućio, jer je saznao da mu je porodica preživela rat. Ko zna koliko je ovakvih pisama poslato, koliko je sudbina izmenio boravak ranjenika u potiskoj Vojnoj bolnici. Na tome što je i ovoliko podataka pronađeno, možemo se zahvaliti pokojnom radniku istorijskog arhiva u Senti Katona Palu, koji je strpljivo sakupljao podatke na osnovu kojih smo mogli napisati ovaj tekst o Vojnoj bolnici u Senti.
Literatura:
Izvori:
Popis skraćenica: