Jubilej Gimnazije, bez sumnje, jeste pravi trenutak za izlaganje i katalošku obradu ove zbirke. Nema dostojnijeg poklona za dostojniju publiku. Naše, još prisutno sećanje na senćanske profesore crtanja, omogućuje da ova dela traju na nov način, u predvorju budućnosti a ne samo u prošlosti. Ne radi se tu samo o jednoj prigodnoj ilustraciji proteklog vremena; prezentacija radova naših profesora osmišljena je mnogo dublje i uzorna je po mnogo čemu. O svemu tome možemo suditi i na osnovu kataloga koji sumira nalaze petogodišnjeg istraživanja. Pored poslova likovnog hroničara ovde je trebalo obaviti poslove koje bismo mogli nazvati "arheološkim", imajući u vidu prirodu razrešavanja mnogih nepoznanica. Da i ne pominjemo udeo intuicije i čula za sagledavanje onoga što čini suštinu umetničkog dela, njegovu ličnu poetiku. Istoričar umetnosti sa izrazitim osećajem za autentične vrednosti, Olga Kovačev-Ninkov je na najbolji način uradila ovaj zamašan posao. Konstatujmo još i da su izloženi radovi izuzetno reprezentativni za ciljeve same izložbe, da su njihovi autori čvrsto ukorenjeni u likovne postulate svoga vremena, svoje sredine ali i svojih individualnosti. Društvene, državne, kulturne, stilske mene, baš kao i zahtevi mode i ukus publike - nisu mogli da ponište lični kredo svakog umetnika, svako pojedinačno umetničko htenje, Kunstwollen.
Tako gledano, svi oni nam daju jedan zaokružen portret Sente, njenih likovno najzahvalnijih, najuzornijih kvaliteta. U najboljim svojim trenucima - na način prave, velike umetnosti, ne samo zanatski korektno i profesionalno. Jedan mogući način posmatranja ove izložbe jeste upravo taj - kao jedinstveno, kolektivno remek-delo.
Ovako, uz naš praznično saučesnički odnos, to delo ostaje vitalno, vibrantno, dinamično, daleko od beznadne usamljenosti i puke istoričnosti.
Verujemo da će priliv sećanja i reminiscencija naših uvaženih gostiju udahnuti novi život izloženim radovima.
Organizacioni odbor
za obeležavanje Jubileja
Olga Kovačev-Ninkov
Izložba organizovana povodom impozantnog jubileja senćanske Gimnazije podseća nas na nekadašnje i sadašnje profesore likovnog vapitanja u ovoj školi - posredstvom njihovih radova i kratke biografije. Ova izložba, koja obuhvata period duži od jednog veka, nije relevantna samo sa aspekta likovne umetnosti i istorije škole. NJen značaj se može sagledati i iz ugla kulturne istorije grada Sente, ali i nekih momenata koji prevazilaze lokalne okvire. Tim pre, što su kroz malu potisku varoš prolazili mnogi, ostavljajući za sobom pečat svoje individualnosti i kreativnosti. Biti u isti mah likovni umetnik i pedagog predstavlja težak i plemenit zadatak: ovi stvaraoci su pre svega ostvarivali uticaj na svoje đake, gradeći, preko njih, snažnu vezu umetnosti sa potonjim generacijama. Ova veza zadržavala je svoju delotvornost za ceo život, i umnogome određivala odnos školovane publike prema slikarstvu. Drugim rečima: profesori crtanja formirali su likovni senzibilitet celog grada.
S druge strane, angažujući se u nastavi, oni nužno zapostavljaju svoje stvaralaštvo (to se posebno da primetiti u malim sredinama). Uprkos toj okolnosti, profesori crtanja u velikom broju postižu značajne rezultate u umetnosti, baš kao i u drugim aktivnostima od opšteg značaja, sledeći svoju plemenitu posredničku misiju. To će nedvosmisleno potvrditi i tekst koji sledi. U narednom periodu planiramo i jednu izložbu posvećenu njihovim đacima i sledbenicima, koji su krenuli putem umetnosti, podstaknuti koliko stvaralačkim primerom toliko i nastavnim metodama svojih profesora. Pred nama će se, na osnovu ovde prezentiranih nalaza kao i novih saznanja, iskristalisati široka panorama školskog sistema, koji ni u budućnosti ne bi trebalo da preseče svoje veze za likovnim umetnostima. Ova izložba je prvi doprinos u tom smislu.
.
Na osnovu uredbe o reorganizaciji građanskih škola iz 1870. godine, Gimnazija započinje svoj rad 1876. godine. U nastavničkom koru graćanske škole već od 1870. godine deluju i nastavnici crtanja: Peter Beler od 1870. godine, Janoš Bičerdi od 1873. godine i \eze Cehe od 1874. godine. U procesu upotpunjavanja sopstvenog nastavnog kadra, Gimnazija od građanske škole preuzima poslednjeg, u svojstvu zamenika profesora crtanja, paralelno raspisujući konkurs za to mesto. Konkurs je zaključen 26. septembra, ali ni jedan od 13 kandidata nije posedovao odgovarajuću diplomu. Postupilo se kao i u slučajevima drugih predmeta - imenovan je zamenik1.
.
U nastavku dajemo hronološki pregled profesora likovnog vaspitanja koji su radili u senćanskoj Gimnaziji, od njenog osnivanja do danas.
Eden Kaciani predaje od 26. septembra 1876. godine kao prvi gimnazijski profesor (zamenik) crtanja. O njemu je zabeleženo u letopisu škole: "Učio slikarstvo dve godine u Minhenu, godinu dana u Beču i godinu dana u Parizu na likovnim akademijama, na dva poslednja mesta sa stipendijom mađarske vlade. Izuzetno dobar akademski slikar i nastavnik, tako da Gimnazija s razlogom žali njegov odlazak". Radni odnos mu prestaje avgusta 1877. godine2.
Jožef Huska, diplomirani profesor crtanja, izabran je između ukupno devetorice (od njih petorica sa diplomama) kandidata, 20. septembra 1877. godine. Zamenjivali su ga \eze Cehe i Jožef Kuti. Huska je predavao i u ženskoj građanskoj školi, prvom i drugom razredu. Naredne godine je od 2. septembra služio vojsku, s tim što je nastava ostala nepopunjena do 1. novembra iste godine. Nije nastavio sa radom u Gimnaziji3.
.
Lajoš Tot je prešao u Gimnaziju 1. novembra 1878. godine iz niže gimnazije u Vrbasu4. Sve do 1907. godine predaje i pevanje. Naime, podjednako ga privlači i slikarstvo i muzika, te je upravo on uveo pevanje kao predmet, što je kasnije bilo verifikovano od strane Gimnazije. Pored nastavničkih obaveza angažovan je u društvenom životu grada: učestvuje u radu gradskih i opštinskih predstavničkih tela, obnovitelj je i predsednik Posedničkog kružoka od osnivanja do 1906. godine, dakle punih 20 godina. Osnivač je i biblioteke kružoka kao i amaterske sekcije zanatlijskog podmlatka 1893. godine, čiji je počasni predsednik. Biraju ga u predstavnička tela županije, kao i u ekonomat reformističko-evangelističke crkve. Odlikovan je visokim državnim odličjima. Predavao je crtanje i u nižoj zanatskoj školi. Kao slikar pretežno slika portrete. (U Glasniku Više gimnazije za 1916. godinu, povodom smrti Lajoša Tota, objavljena je njegova detaljna biografija5. Iz nje, između ostalog, saznajemo da je rođen 1844. godine u Nađ-Tanji, županija Komarom. Treći razred gimnazije završava u Papi, da bi nastavio školovanje u Kečkemetu. Tu se posvećuje izučavanju slikarstva, ali paralelno studira prava i vodi đački hor. Na poziv jednog svog kolege, pravnika i ljubitelja muzike, provodi leto 1871. godine u Vrbasu, gde postaje veoma popularan i dobija mesto profesora četvororazredne gimnazije. Uskoro stiče i diplomu za to zvanje. U Vrbasu organizuje društvo ljubitelja umetnosti, pokreće pevačko društvo i uvodi pevanje kao gimnazijski nastavni predmet. Odavde i prelazi u Sentu, 1878. godine, gde mu predstoji najplodniji period života i rada.
Zbog bolesti odlazi u mirovinu 1907. godine, da bi u krugu porodice poživeo još osam godina. Umire u Senti, 1915. godine. NJegov portret u prirodnoj veličini izrađuje Bela Lešinger, profesor subotičke Više gimnazije, 1902. godine6. Nažalost, ne poznajemo taj portret baš kao ni slike samog Lajoša Tota. Ono što smo ovom prilikom mogli izložiti jeste fotografija njegovog ateljea.
Lajoš Koš zamenjuje teško bolesnog Lajoša Tota 1902/1903. školske godine u zvanju profesora crtanja7.
Lajoš Haršanj predaje likovno vaspitanje u senćanskoj Gimnaziji od 1905. do 1932. godine, vodi računa o gimnazijskom likovnom kabinetu i uvodi u nastavu kao fakultatitvni predmet crtanje slobodnom rukom8. U Dnevniku Bačke županije 7. juna 1906. godine objavljen je oglas da "Lajoš Haršanj, diplomirani srednjoškolski profesor crtanja, koji u prestonici poseduje samostalni slikarski i crtački atelje, i koji izlaže u Umetničkom paviljonu, prigodom svog dolaska iz Budimpešte u Suboticu, tokom raspusta organizuje kurs u prostorijama Gimnazije". NJegova fotografija nam je dostupna iz knjige "A bácskai társadalom" (Bačko društvo)9, a što se tiče vanškolskih aktivnosti, postoje podaci o izložbi njegovih ulja, organizovanoj u decembru 1907. godine u jednom lečilištu10. Stariji Senćani još čuvaju uspomenu na slikara, tu žive i njegovi potomci, a čuvaju se i njegove slike. Rođen je 1873. godine a umro 1957. godine u Senti11.
Gabor Sabadoš predaje od 1920. do 1923. godine12. I sam ispisnik senćanske Gimnazije13, završava slikarsku školu u Budimpešti, kao nosilac školske nagrade 1906. godine14. Na osnovu jednog novinskog članka da se zaključiti da je 1914. godine radio kao nastavnik crtanja u građanskoj školi u Matesalki15. Učestvuje u prvom svetskom ratu16 i dospeva u Galiciju. Tu nastaje crtež (24. aprila 1917. godine), objavljen u jednom onovremenom almanahu17. 1919. godine umire mu supruga, Rene Berger, u svojoj 28. godini i ostavlja za sobom malog sina18. Sahranjena je na senćanskom jevrejskom groblju. Sabadoš se teško oporavlja od ovog udarca sudbine, radeći u školi i kao portretista. Sačuvane slike svedoče o njegovoj izuzetnoj nadarenosti, koja mu je donela zasluženo uvažavanje publike. 1934. godine besplatno priprema za prijemni ispit Senćanina Jožefa Tota, rano preminulog ali čuvenog Meštrovićevog učenika19. U vreme progona Jevreja (1944. godine još je u Senti) gubi mu se trag. Pretpostavlja se da je preminuo u Pešti, u poznim godinama. NJegov slikarski opus umnogome nam dočarava panoptikum ondašnje Sente i Senćana.
LJubiša Milutinović predaje crtanje u srpskim odelenjima tokom 1929/30. i školske 1930/31. godine, dok Lajoš Haršanj predaje u mađarskim20.
.
Andrija Kujundžić je premešten iz Subotice u Sentu odlukom Ministarstva za obrazovanje septembra 1930. godine21. Pa ipak, 1931/32. godine u matičnim knjigama škole figurira samo ime Lajoša Haršanja. Kujundžić, po svoj prilici, nije prihvatio odluku o premeštanju u Sentu, baš kao ni onu o raspoređivanju u Aleksinac22.
Dušan Bogić je došao u senćansku Gimnaziju iz realne gimnazije u Velikom Gradištu, u svojstvu "učitelja veštine", a na osnovu državog rasporeda 1933. godine. Predaje crtanje i obavlja dužnost kustosa školskog studija do 1937. godine24. U periodu 1935-1941. godine likovno predaju i drugi nastavnici, najčešće nastavnici književnosti, muzike, geometrije, geografije, kao i učitelji, na primer: Zorica Petrović, Aleksandar A. Kostjuk, Rada Z. Adamov, Branislav Bukurov itd.
Jožef Ač dolazi iz Novog Sada na mesto nastavnika Mihalja Saboa 12. februara 1942. godine, za nastavne predmete crtanje i kaligrafija25. Po potrebi predaje i srpski jezik, a u sledeće dve godine i predvojničku obuku. Život ga vodi na drugu stranu da bi 1951/52. godine opet ovde predavao crtanje26. Kao slikar, pedagog i kritičar izrasta u markantnog kulturnog poslenika našeg podneblja. Rođen je u Bačkoj Topoli 1914. godine. Završava pedagoški smer beogradske Umetničke škole 1938. godine, a nastavu Likovne akademije u Beogradu pohađa do 1941. Za Sentu ga ne vezuje samo nastavnički poziv. Ličnim zalaganjem uspeva da ovde osnuje prvu uspešnu umetničku koloniju. Bez obzira na činjenicu da živi i radi u Novom Sadu, ne prekida vezu sa Sentom i umetnički je rukovodilac Kolonije sve do svoje smrti, 1990. godine. Kolonija je osnovala i nagradu u njegovu čast, dok je u zbirkama Gradskog muzeja njegovo delo bogato zastupljeno. 1945. godine postaje direktor Niže gimnazije u Bačkoj Topoli, a posle kraćeg boravka u Senti, nastavnik i direktor novosadske Škole za primenjenu umetnost27. Radi i kao novinar i likovni kritičar Mađarso-a, nikad ne zanemarujući pedagoški rad. U svom matičnom listu organizuje, tako, dopisnu školu slikanja, i neumorno svojim savetima i sugestijama pomaže mladima na počecima njihovog profesionalnog puta. Ni odlazak u penziju 1980. godine nije ga odvojio od aktivnog učešća u tokovima likovnog života.
.
Posle drugog svetskog rata likovno vaspitanje se opet uvodi u nastavu, mada često bez stručnog nastavnog kadra. Tako 1946/47. školske godine predaje senćanski arhitekta i slikar - amater Ferenc Majlend. U periodu 1948-1950. godine u nastavi rade Dušan N. Bijelić, LJubica Simić, Lazar M. Kragujević, Stanka K. Domnić, Valerija Guelmino i \urđevka Radojević.
Ištvan Balint počinje da predaje 1949/50. godine zajedno sa \urđevkom Radojević, da bi sledeće školske godine dobio punu normu časova28. On je rođen u Senti 1910. godine. Četvrti razred senćanske Gimnazije završio je 1925/26. godine. Studij slikarstva nastavlja u Budimpešti. Pošto ne prihvata premeštaj iz senćanske u bačkotopolsku Gimnaziju, prelazi u novu profesiju. Narednih dvadesetak godina radi u senćanskom vodovodu, sve do penzije 1976. godine. Umro je 1992. godine29.
Boško Zvekić počinje da radi kao nastavnik crtanja 1951. godine, pored Jožefa Ača, da bi između 1952. i 1954. godine dobio punu normu časova30.
Paula Tomelj radi kao nastavnik crtanja u Gimnaziji između 1954. i 1956. godine31.
Ištvan Teke, poznati senćanski profesor, po struci je bio profesor mađarske književnosti i crtanja, te je mogao predavati likovno vaspitanje između 1956. i 1958. godine32.
Jožef Beneš se pominje kao profesor likovnog vaspitanja već 1956/57. godine, uz gore pomenutog Ištvana Tekea. U narednim godinama, sve do 1961. godine, isključivo on predaje likovno vaspitanje. Tada nastupa, prema dokumentaciji jedna godina pauze, da bi nastavio da predaje, sa punom ili nekompletnom normom, u periodu od 1963. do 1971. godine33. Rođen je u Bajmoku 1930. godine. Diplomirao je na beogradskoj Likovnoj akademiji 1956. godine i odmah dospeo u Sentu. Radi prvo kao profesor da bi potom postao saradnik senćanskog Muzeja, sledeći svoje organizatorske i umetničke sposobnosti. Jedan je od ključnih članova senćanske Umetničke kolonije sve do 1978. godine, kada odlazi u Mađarsku, gde i danas živi i radi. Počev od 1961. godine izlaže, na samostalnim i kolektivnim izložbama, u zemlji i inostranstvu. Predsednik je Udruženja mađarskih grafičara.
Mihalj Fabian, poznati senćanski profesor muzike, predavao je likovno vaspitanje školske 1962/63. godine34.
Valerija Guelmino je predavala u Gimnaziji između 1948. i 1950. godine, kao i 1968/69. godine, zajedno sa Jožefom Benešom. Diplomu nastavnika likovnog vaspitanja stiče 1950. godine na novosadskoj Pedagoškoj akademiji. Do odlaska u penziju, 1976. godine, predaje crtanje u školi "Petefi Šandor" i "Spomen" školi. Kao član Društva pedagoga Vojvodine inicijator je reforme u oblasti nastave likovnog vaspitanja početkom 1970-ih godina. Drži predavanja na seminarima za pedagoge, jedan je od urednika knjige "Likovno vaspitanje danas", objavljene u Novom Sadu 1971. godine. Učesnik je senćanske Umetničke kolonije od 1959. godine do 1990. godine. Učestvuje na samostalnim i kolektivnim izložbama u Senti, Novom Sadu, Sremskoj Kamenici, Beogradu, Ivanjici, Splitu, Slovengradecu, Peći, Segedinu, Hodmezevašarhelju i \uli. Slika pretežno u tehnici akvarela, tempere i kombinovanim grafičkim tehnikama, najčešće pejzaž. Rođena je u Bečeju 1926. godine35.
Marina Kostić-Sujetova počinje da predaje 1969/70. godine, likovno i muzičko vaspitanje i ruski jezik, da bi likovno predavala sve do 1974/75. Rođena je u Moskvi 1941. godine. Tamo završava srednju umetničku školu, odsek slikarstvo 1961. godine, a prašku Akademiju primenjenih umetnosti, odsek keramika, 1967. godine. Posle akademije, zajedno sa suprugom dolazi da živi u Sanad. Pored nastave nastavlja sa kreativnim radom. 1972. godine priređuje veoma uspelu samostalnu izložbu u Senti i Novom Sadu, 1971. godine osvaja Zlatnu formu u Novom Sadu, a 1972. godine nagradu Umetničke kolonije u Ečki. 1974. godine magistrira u Beogradu. Uzima učešća u radu senćanske Umetničke kolonije 1974. i 1975. godine. Posle odlaska iz Sente, radi u kanjiškoj i kikindskoj fabrici keramike, da bi, pre no što je napustila Jugoslaviju, radila jedno vreme kao slobodan umetnik. Danas živi u okolini Praga. Najiscrpniji pregled stvaralačke biografije umetnice možemo naći u katalogu samostalne izložbe u Novom Sadu 1977. godine. NJeni učenici iz Sente još i danas čuvaju uspomenu na svoju nastavnicu.
Ilona Lučić je predavala likovno vaspitanje u senćanskoj Gimnaziji 1975/76. i 1976/77 školske godine. Rođena je u Senti 1924. godine i tu završava gimnaziju. Profesor crtanja joj je bio Dušan Bogić. Zajedno sa Valerijom Guelmino završava učiteljsku školu (godinu dana u Sarajevu, tri u Somboru i jednu u Subotici) i radi kao učiteljica u Ruskom Selu i Bajmoku. Stiče diplomu Pedagoške akademije u Novom Sadu, smer crtanje, 1950. godine, kad i Valerija Guelmino. U Osnovnoj školi "Turzo Lajoš" predaje crtanje dvadeset godina, a u Osnovnoj školi "Stevan Sremac" četiri. Odlazi u penziju 1977. godine. Izložene slike su nastale u Peći, u vreme pedagoškog seminara koji je organizovan od strane Društva pedagoga svake druge godine.
.
Gimnazijski školski sistem u periodu 1977-1990. na teritoriji cele Jugoslavije biva suspendovan.
.
Gabrijela Benc Arsenović predaje muzičko vaspitanje od 1977/78. godine do 1992. godine (izuzev perioda 1987-1990), kao i likovno vaspitanje u obnovljenoj Gimnaziji. Danas ovde predaje muzičko vaspitanje. Rođena je 1947. godine u Bačkom Gradištu. Stiče diplomu beogradske Muzičke akademije, odsek teorijske i analitičke harmonije, 1971. godine. Dolazi u Sentu 1967. godine i počinje da radi u mesnoj muzičkoj školi. Pohađa nastavu na Filozofskom fakultetu u Beogradu, odsek Istorija umetnosti, od 1980. godine, ali posle šestog semestra napušta studije.
Milivoje LJubinković predaje od 1987/88. do školske 1989/90. godine. Diplomirao je grafiku. Predstavio se samostalnom izložbom u Senti aprila 1988. godine sa 30 bojenih linoreza. Danas živi i radi u Parizu.
ValeriJa Barna Koloži predaje u senćanskoj Gimnaziji od 1992. godine. Predaje i u Adi u stručnoj srednjoj školi. Rođena je 1956. godine u Novom Bečeju. Diplomirala je na Višoj školi primenjene umetnosti u Novom Sadu, odsek tekstila, 1974. godine i na Likovnoj akademiji, odsek vajarstva, 1978. godine. Sa porodicom se nastanjuje u Adi. Od tada radi kao pedagog. Stvaralački se oglašava početkom devedesetih. Od 1992. godine je član senćanske Umetničke kolonije. Izlagala je u Temerinu, Senti, Adi, Molu, Sremskim Karlovcima, Gornjem Milanovcu, Kikindi i Budimpešti. Na ovogodišnjoj tradicionalnoj smotri akvarelista u Senti osvojila je treću nagradu.