Nekadašnje kolonije čaplji i kormorana u Srbiji

Navedene su sve ranije poznate kolonije čaplji i kormorana koje su postojale na području Srbije, a nisu bile aktivne tokom poslednjih decenija (Slika 1.). To znači da su u obzir uzete samo kolonije koje su sasvim nestale i u čijoj blizini u savremeno doba više nema gnezdilišta ovih vrsta koja bi se mogla označiti kao njihovi nastavljači. Istorijski podaci o mnogim kolonijama za koje se smatra da imaju savremenog naslednika i da još traju obrađeni su u prethodnom poglavlju. Postoje pojedini izuzeci od ovog pravila, koji se nisu mogli izbeći zbog nedovoljnog poznavanja geneze, razvoja i propadanja pojedinih kolonija. Takođe postoji mogućnost da nije naveden još izvestan manji broj kolonija koje su registrovane u staroj mađarskoj i austrijskoj literaturi.

Bačka

Staklara: postojala je kolonija E. garzetta tokom 1961-68., sa 40-180 parova (Szlivka, 1959). Zatim su šumari posekli stabla, pa su se ove ptice premestile u obližnji Bestrement i Mirković baru (Lakatoš, 1979).
Srebrenica: kolonija Ph. carbo postojala je tokom 1882. (Mojsisovics, 1882), dok se P. leucorodia na tom lokalitetu gnezdila do 1969. (Szlivka, 1959; Lakatoš, 1979).
Bestrement: postojala je mešovita kolonija N. nycticorax (1973-60, 1974-90, 1975-160), A. purpurea (1973-50, 1974-50, 1975-70) i E. garzetta (1975) (Lakatoš, 1979). Kolonija je nestala krajem sedamdesetih god.
Zverinjak: kolonija N. nycticorax (Lakatoš, 1979).
Petreš: kolonija A. cinerea (Lakatoš, 1979).
Milšval (1496 km Dunava): postojala je kolonija N. nycticorax i P. leucorodia (Lakatoš, 1979 po Szlivki, viva voce).
Franjina skela (Vagon; današnji Dunavac na 1409. km): postojala je kolonija sa Ph. carbo i A. cinerea (Szlivka, 1959).
Šarkanj (današnji Monoštorski Dunavac kod čarde): kolonija A. cinerea (Lakatoš, 1979).
Šuma Kozara: kolonija A. cinerea na visokim hrastovima u šumi, poznata od 1955. (Popović, 1956), koja je tada prema Marčetiću (1959) imala 40-50 parova, da bi 1989. brojala 100 parova (Ham, 1989). Nestala je početkom devedesetih.
Crna bara-Štrbac: Prema Marčetiću (1955) sredinom pedesetih god. su se na svega 1km rastojanja nalazile 2 kolonije sa oko 1000 parova (Plazović-Crna bara i Kozara), a u 1954. su se gnezdile vrste N. nycticorax, E. garzetta i A. cinerea. Tokom šezedesetih i sedamdesetih god. tu je još uvek postojala velika kolonija sačinjena od vrsta N. nycticorax, E. garzetta i A. cinerea. Postojala je i velika kolonija je na ivama u Crnoj bari tokom 1977. sa svim prethodno navedenim vrstama, ali bez A. cinerea, koja se gnezdila u Kozari, već sa A. purpurea. Kolonija je tu postojala do 1980-81, a 1982. je sasvim prešla na kanal uz Bezdan gde se nalazi i danas (Lakatoš i Mirić, viva voce; Sirotić, 1988).
Karapandža: značajna kolonija tokom pedesetih god. (Marčetić, 1957), verovatno u Labudnjači, sa nepoznatim datumom nestanka.
Karapandža (Dunavac): velika mešovita kolonija tokom sedamdesetih god. sa vrstama N. nycticorax, A. ralloides i E. garzetta (Mirić, viva voce), koja je možda nastala premeštanjem iz Labudnjače. Kolonija je sa tog užeg lokaliteta nestala tokom osamdesetih god., a možda se pomerila dalje uz Dunavac na samu granicu sa Mađarskom ili je čak prešla na drugu stranu.
Bogojevo: gnezdilo se oko 40-80 parova N. nycticorax i E. garzetta (Szlivka, 1959). Kod Bogojeva su gnežđenje E. garzetta u 1961. (50) i 1966-67. (15-80 parova) zabeležili Sterbetz i Szlivka (1972).
Kelebijsko jezero: na ovom jezeru kod Subotice gnezdila se A.purpurea u periodu 1978-82, a nekada su se tu gnezdile brojne močvarice (Hullo, 1982). Za isto jezero podatke o gnežđenju E. garzetta 1947. iznosi Čornai (1947). Jezero je devedesetih god. gotovo sasvim isušeno.
Titelski rit: kolonija čaplji bila je prisutna krajem XIX veka, jer odatle potiču jaja u oološkoj zbirci dr Madarasza iz 1893-95, i to od vrsta N. nycticorax, A. cinerea i A. purpurea (Garovnikov, 1997). Marčetić (1957) pominje da se pedesetih u Titelskom ritu nalazila značajna kolonija čaplji, a tu je 1954. bilo: N. nycticorax (100), A. ralloides (100) i E. garzetta (20 parova) (Marčetić, 1955). Rit je isušen i kolonije više nema.
Gardinovci: kod Gardinovaca su samo u 1966. gnežđenje E. garzetta (100 parova) zabeležili Sterbetz & Szlivka (1972).
Novosadski rit : čuvena kolonija čaplji iz prve polovine 20. veka postojala je u blizini Novog Sada. Kolonija je 1912. i 1919. imala oko 1.000 parova čaplji (Szlavy, 1919). Veliki broj jaja u ovoj koloniji od raznih vrsta čaplji prikupio je tokom 1935-42. A. Trišler (Marčetić, 1959a). Prema Marčetiću (1955) ova kolonija je tokom prve polovine XX veka jako varirala, a prosečna brojnost je bila: A. purpurea (100-150 parova), A. cinerea (1-2), A. ralloides (500), N. nycticorax (500), P. falcinellus (20-600) i P. leucorodia (samo 1 par 1901). Kolonija je nestala oko pedesetih god., nakon isušivanja većeg dela rita.
Sajlovo: tokom 1981. 3-4 para čaplji A. purpurea gnezdilo se u trsci kod Sajlova, severozapadno od Novog Sada (Nemeth, 1989). Sada je taj teren uglavnom urbanizovan i gnežđenja čaplji više nema.

Banat

Batka: tokom pedesetih god. je postojala čista kolonija N. nycticorax (50-60 parova), na vrbama u rukavcu Tise na banatskoj strani, uzvodno od Padeja (Pelle, 1954). Verovatno je ova kolonija postojala i 1968., jer su mladunci N. nycticorax prstenovani kod Ostojićeva (Štromar, 1971), što se verovatno odnosi na Batku. Kolonija je nestala, tokom sedamdesetih god. jer je rukavac nasipima odvojen od reke, zarastao i ostao bez dovoljno vode.
Taraški forland: u forlandu uz Tisu nalazila se tokom pedesetih značajna kolonija čaplji (Marčetić, 1957).
Mužljanski rit: na tom području je verovatno tokom 1964. postojal manja kolonija N. nycticorax i A. purpurea (Lukač, mihi), dok je šezdesetih postojala manja kolonija do 10 parova A. cinerea u blizini Tise (Dimitrijević, 1974).
Karaš bara, (SW od Ečke): 1963. bilo je preko 100 parova A. cinerea, ali i drugih vrsta, gde je vršeno prstenovanje (Lukač, mihi). Sada je tu deponija zrenjaninskog đubrišta.
Kanal Karaš (južno od Čente): tokom šezdesetih god. postojala je manja kolonija do 10 parova A. cinerea uz kanal Karaš, u forlandu Tamiša (Dimitrijević, 1974).
Dobrica: U srednjem Banatu kod Dobrice, na mestu gde je bio manji šaranski ribnjak i vlažna staništa, nalazila se 1975. mešovita kolonija čaplji u kojoj su se gnezdile A. cinerea i A. purpurea (Pelle et al, 1977). Rašajski (viva voce) je obilazio tu koloniju tokom sedamdesetih i osamdesetih god, kada je na gnežđenju pratio N. nycticorax, A. ralloides, A. cinerea i A. purpurea. Ribnjak je napušten oko 1985. i brzo je zarastao, tako da se kolonija čalji na njemu nije održala. Tokom devedesetih god. tu nije zabeleženo gnežđenje ni jedne vrste čaplji niti kormorana.
Kovačica (okolina): sredinom XX veka vrstu E. garzetta je kao gnezdaricu zapazio Čornai (1953).
Alibunar: prema Marčetiću (1955), kolonija kod Alibunara bila je poznata još davne 1700, kada je okolo bilo mnogo barskih staništa, gde se gnezdio i pelikan. U 1860. tu se još gnezdila E. garzetta, a tokom 1924. na ostrvcima Alibunarske bare su na gnežđenju u malom broju bile A. cinerea, A. purpurea i A. ralloides.
Ušće Karaša-Nere (Banatska Palanka): na plavnom području ušća Karaša u Dunav, u ritu ispod Belog brega u okviru kolonije A. purpurea su se 1974. u trščacima gnezdila 2 para E. alba, a nađena su i 2 gnezda A. cinerea na suvoj vrbi (Ham & Dimitrijević, 1975a). Tokom 1976. tu je bilo 15 parova A. purpurea (Ham, 1980). Na ušću Karaša se 1959. i 1967. masovnije gnezdila E. garzetta (160-200 parova), ali je od 1968. prestala zbog gradnje DTD (Sterbetz & Szlivka, 1972). Nakon toga su ptice verovatno prešle u koloniju na rumunskoj strani Nere.

Srem

Okolina Rume: krajem XIX veka postojala je kolonija čaplji, gde je prikupljen mladunac A. purpurea za Zoološki muzej u Zagrebu (Rossler, 1902), kao i mladunac P. falcinellus, sakupljen 27. jula 1901. (Garovnikov, 1992).
Zemun: kod Zemuna se pre 1918. navodi gnežđenje Ph. carbo (Schenk, 1918).
Fenečka bara: veliku koloniju čaplji sredinom XIX veka u ovoj koloniji kod Boljevaca navodi Ettinger (1857). On konstatuje da se tu 1854-55. gnezdila E. alba, N. nycticorax, A. ralloides, kao i druge vrste čaplji koje se gnezde i na obližnjoj Obedskoj bari. Verovatno je na istom području 1910. postojala kolonija (Fenečka i možda Živačka bara), uz gnežđenje N. nycticorax, A. ralloides, E. garzetta, P. falcinellus, P. leucorodia i Ph. pygmeus (Sammereyer, 1912).
Platičevo: u velikoj bari Trskovači neposredno uz Platičevo je do sredine sedamdesetih god. postojala brojna mešovita kolonija čaplji, među njima N. nycticorax, E. garzetta, A. purpurea, kao i P. leucorodia (Petar Šetalo, viva voce). Tu koloniju, sa učešćem E. garzetta (1967-50 i 1968-75 parova), pominju i Sterbetz i Szlivka (1972). Bara je isušena sredinom sedamdesetih i kolonija je nestala.

Južno od Save i Dunava

Zasavica: Velika mešovita kolonija u obližnjoj Zasavici je poznata još od sredine XIX veka (Pančić, 1867). Prema Dombrovskom (1895) u Zasavici je kolonija 1894. imala: N. nycticorax (40 parova), A. ralloides (300), E. garzetta (200), E. alba (15), A. cinerea (pojedine), A. purpurea (obična), P. falcinellus (250) i P. leucorodia (nekoliko). Mešovita kolonija kod Šumareve ćuprije (Vrbovca) i sve do Sadžaka sa najmanje 500 parova, postojala je do cirka 1975, kada je nestala, a parovi A. cinerea su se prebacili u obližnji hrastov zabran, gde su opstali približno do 1980. (Puzović, 1996).
Bitva uz selo Drenovac: velika kolonija A. cinerea je nizvodno od Mitrovice uz Bitvu i Savu postojala 1892, ali je već naredne godine nestala (Dombrovski, 1895).
Obrenovac (Sava): postojala je kolonija A. cinerea u prvoj polovini XX veka (Matvejev, 1950).
Makiš: Ovu koloniju prvi posredno pominje Pančić (1867), "da se oko nas u Beogradu viđaju sve čaplje." Zatim Rajzer (1904) navodi da je posetio Makiš-baru 18. 08. 1900. i video velika jata ponajviše mladih ptica P. falcinellus, a vrlo mnogo i B. stellaris. Matvejev (1950) konstatuje da je sredinom 20. veka taj prostor isušen i da više čaplji nema. Prema podacima iz literature koje je objedinio Sekulić (1993), na Makišu su se do početka II svetskog rata gnezdile A. ralloides, A. cinerea, A. purpurea, P. falcinellus, B. stellaris i I. minutus.
Ada Huja: Na ovom dunavskom ostrvu kod Beograda postojala je kolonija 1898. (Marčetić, 1955), a tu se 1950. gnezdilo nekoliko parova E. garzetta (Matvejev, 1950).
Kladovo: na drveću uz Dunav nađeno je uz podvodni teren 12 gnezda A. cinerea 06. 05. 1899. (Reiser, 1904). Verovatno se radilo o lokalitetu nizvodno od samog grada, u zoni sadašnjeg ribnjaka Mala Vrbica. Na istom mestu toga dana je ulovljen i 1 ad. mužjak P. falcinellus, što govori o mogućem gnežđenju, iako za taj primerak autor ističe da je bio na seobi. Isti autor je tvrdio da od Beograda do Bugarske granice uz Dunav na južnoj obali, nije bilo 1899-1900. ni jedne kolonije E. garzetta, E. alba i P. leucorodia, kao i A. ralloides, a kao razlog je naveo proganjanje ptica.
Brza Palanka (Dunav): postojala je kolonija A. cinerea u prvoj polovini XX veka (Matvejev, 1950).
Negotinsko blato: krajem 19. i početkom 20. veka u prostranom močvarnom području postojala je velika mešovita kolonija čaplji, koja je verovatno brojala preko 1000 parova. U Negotinskom blatu su se prema Raškoviću (1905), gnezdile A. ralloides, A. cinerea, A. purpurea i P. falcinellus. Reiser (1904; 1939), ističe prisustvo nekih vrsta čaplji, ali misli da se sve ne gnezde.
Grabovac (dolina reke Gruže): postojala je kolonija A. cinerea u prvoj polovini 20. veka (Matvejev, 1950).
Rogot (Batočina): u zbirci Prirodnjačkog muzeja iz Beograda nalaze se jaja iz 3 legla, sakupljena u šumi Rogot kod Batočine 1906. (Rašajski, 1982).
Lapovo (Velika Morava): sredinom XX veka (Matvejev, 1950) postojala je na drveću uz Veliku Moravu kod Lapova kolonija A. cinerea. Verovatno se zbog blizine ove i prethodne lokacije, radilo o jednoj te istoj koloniji koja je menjala lokaciju gnežđenja.
Bagrdan: gnežđenje Ph. pygmeus do 1928. u ritu uz Veliku Moravu našao je Matvejev (1950).
Toponička bara kod Niša: ubijen mladunac P. leucorodia 08. 08. 1917. (Stresemann, 1920).
Okolina Prokuplja: Godine 1899. sakupljen je 4 nedelje star mladunac A. cinerea (Reiser, 1939).
Krupačko jezero kod Pirota: nekoliko parova E. garzetta 09. 05. 1947, kao i 25 parova P. falcinellus (Matvejev, 1950).
Vukovo (Sitnica): mala kolonija A. cinerea (2-17 parova) tokom 1957-59. (Marčetić & Andrejević, 1960).
Lepinje (Sitnica): mala kolonija A. cinerea (2-17 parova) tokom 1957-59. (Marčetić & Andrejević, 1960).

Diskusija i zaključci

Na području cele Srbije tokom 1998. provedeno je kartiranje svih kolonija čaplji i kormorana. Zabeleženo je ukupno 58 aktivnih kolonija (Slika 2). (Kolonija br. 59 je naknadno otkrivena i nije razmatrana u nastavku.) Još 14 lokacija se vode kao potencijalno moguća gnezdilišta ovih vrsta, zbog toga što je do skora na njima bilo registrovano povremeno gnežđenje ili zato što taj teren nije detaljnije obrađen tokom 1998., tako da nema sasvim pouzdanih podataka o prisustvu ili odsustvu kolonije. Kao područja koja su najslabije obrađena i gde bi se možda mogla očekivati još neka nova kolonija, mogu se označiti: dolina Sitnice na Kosovu i Belog Drima u Metohiji, celi tok Velike Morave, kao i Zapadne i Južne Morave, donji tok Drine u Mačvi, Dunav u Negotinskoj Krajini, region Bačka Palanka-Plavna-Odžaci u zapadnoj Bačkoj.

U Vojvodini, severno od Save i Dunava, ukupno je utvrđeno postojanje 44 kolonije, na Kosovu i Metohiji 3, a u ostalim delovima Srbije ukupno 11. U odnosu na veće rečne tokove, naviše kolonija ima uz Dunav (23) i Tisu (16), a daleko zaostaju Sava (3) i Tamiš (3), kao i veće reke na jugu, kao što su Morava, Drina, Timok, Beli Drim i Toplica. Kada se pogledaju nadmorske visine gde se kolonije trenutno nalaze, može se uočiti da su sve u dolinama većih reka, bez obzira da li se nalaze u panonskoj ili peripanonskoj Srbiji. Najniža po nadmorskoj visini je kolonija kod Radujevca (33 mnv), a ubedljivo najviša kod Vlasinskog jezera (1300 mnv). Ovo je po nadmorskoj visini daleko najviša kolonija u bivšoj Jugoslaviji (Vasić & Šoti, 1980), a verovatno je posebna i u celom Zapadnom Palearktiku, gde su veoma retke kolonije iznad 1000 m visine (Knief et al, 1997). Ubedljivo najveći broj kolonija u Srbiji (40), nalazi se u dijapazonu 70-100 mnv, a 12 daljih se nalazi do visine od 500 m.

Tabela 2. Struktura kolonija čaplji i kormorana u Srbiji prema broju vrsta.
Tab. 2. Number of species at heron, egret and cormorant colonies in Serbia.
Br. vrsta

No. of species

1 2 3 4 5 6 7 8
Br. kolonija

No. of colonies

26 15 3 7 3 1 2 1
% od ukup. br. kolonija

percent of colonies

44,83 25,87 5,17 12,07 5,17 1,72 3,45 1,72

Struktura kolonija čaplji i kormorana u odnosu na broj vrsta u njima je prilično indikativna. Dominiraju čiste kolonije sa samo 1 vrstom gnezdaricom (26-44,8%), dok su odmah iza njih kolonije sa samo 2 vrste (15-25,9%), što zajedno čini čak 70,7% svih kolonija. Po pravilu čiste kolonije pravi oportunistička vrsta A. cinerea i to naročito južno od Save i Dunava, ali ih ima i u Vojvodini. To je vrsta koja može da koristi i staništa disperznog tipa siromašna hranom. Donekle još odskaču kolonije sa 4 vrste (7-12.1%), dok su sve ostale zastupljene u samo 1-3 slučaja. Kolonija sa 6 i više vrsta ima svega 4 (6,9%). To jasno ukazuje da 2/3 svih kolonija u Srbiji živi u otežanim uslovima koji ne obezbeđuju razvijanje većih mešovitih kolonija, već nude osnovne uslove za živom samo pojedinih vrsta.

Tabela 3: Pregled najbrojnijih kolonija čaplji i kormorana u Srbiji 1998., sa srednjim iznosom procenjenih gnezdećih parova i brojem vrsta.
Tab. 3. Survay of the biggest heron, egret and cormorant colonies in Serbia at 1998 with the average of nesting pairs and namber of spesies.
Redbr. No.
Br. vrsta
No. of species
Ime kolonija
Name of colonies
Br. parova
No. pairs.
1.
7
DUBOVAČKI RIT
978
2.
6
BEČEJSKI RIBNJAK
865
3.
4
GRADSKA ŠUMA
785
4.
7
BARANDA
687
5.
8
CARSKA BARA
419
6.
4
BEZDAN
293
7.
4
OBEDSKA BARA
223
8.
1
MOLSKA ŠUMA
210
9.
5
SUSEČKI RIBNJAK
188
10.
4
OKANJ
166

 

Ukoliko pogledamo strukturu kolonija prema broju parova u njima, bez obzira na broj vrsta, onda se uočava da u Srbiji tokom 1998. čak 30 kolonija (51,7%) ima manje od 50 parova. Ukupno 19 kolonija prelazi po brojnosti 100 parova, a među njima svega 4 prelaze cifru od 500 parova. Prema srednjoj vrednosti procenjenog broja parova u 1998, nijedna kolonija u Srbiji sada nema preko 1000 parova, iako je blizu tog broja kolonija u Dubovačkom ritu i na Bečejskom ribnjaku, a donekle i ona u Gradskoj šumi i na Barandi. Ovo opet jasno oslikava životne uslove u kojima čaplje opstaju, jer nema više takvih staništa koja bi omugućila formiranje velike mešovite kolonije, kao što su bile npr. u XIX veku na Obedskoj bari (13 000 parova), Zasavici (oko 1000 parova), možda Negotinskom blatu, itd, zatim početkom XX veka u Novosadskom ritu (1000), ili čak u drugoj polovini XX veka na Carskoj bari (2500 parova u 1970) (Ham, 1977).

Slika 3. Struktura kolonija čaplji i kormorana u Srbiji prema broju parova.
Fig. 3. Number of pairs at heron, egret and cormorant colonies in Serbia.

U okviru 10 najbrojnijih kolonija u 1998., 6 se nalazi u Banatu, a po 2 u Bačkoj i Sremu. Sve su mešovitog sastava, sa učešćem najmanje 4 vrste, a u Dubovačkom ritu, Barandi i Carskoj bari ima čak 7-8 vrsta gnezdarica. Pravilo jedino narušava čista kolonija A. cinerea, koja obitava na hrastovima u Molskoj šumi, i koja se našla na čak 8. mestu po brojnosti među svim kolonijama u Srbiji.

Slika 4. Učešće kolonija čaplji i kormorana u Srbiji prema izboru staništa.
Fig. 4. The habitat status of heron and cormorant colonies in Serbia.
(šuma=forest, bara-kanal=pond or chanal, ribnjak=fishpond, jezero=lake, močvara=swamp, drvored=trees)

Upoređivanje odnosa učešća raznih tipova staništa u kojima se gnezde pojedine kolonije daje veoma zanimljive rezultate. Podela staništa je sasvim uprošćena, za potrebe primene kod širokog kruga saradnika koji su učestvovali u popisivanju kolonija tokom 1998. Prema toj šemi najviše kolonija se nalazi na drveću u šumama, na njihovim rubovima ili na visokim stablima u okviru ekotonskih staništa (29-50%), zatim u barama-kanalima (12-20,7%), pa na ribnjacima (11-19%), dok se na dnu liste staništa za smeštaj kolonija nalaze jezera (4-6,9%) i močvare (2-3,5%). U odnosu na izbor podloge za smeštaj gnezda, generalno za sve vrste, najviše se gnezda nalazi u trsci i rogozu, i to u okviru 25 kolonija (42%), zatim slede gnezda na drveću u okviru 29 kolonija (38%), i na kraju su po zastupljenosti gnezda na grmovima (20%). Kolonija, u kojima su gnezda isključivo na drveću ima 26, dok kolonija gde su gnezda samo u trsci i rogozu ima 21, kolonije koje obitavaju samo na grmu ima 2, dok ostatak od 9 kolonija predstavlja tipove sa kombinovanim podlogama za smeštaj gnezda. Treba posebno naglasiti gnežđenje A. cinerea na bukvama kod Vlasinskog jezera, jer je slična pojava opisana na području bivše Jugoslavije samo kod Osivice u Bosni (Reiser, 1939) i u Lici kod Divosela (Car, 1957).

Tabela 4: Pregled gnezdilišnih populacija pojedinih vrsta čaplji i kormorana u Srbiji 1998., rangiranih prema procentualnom učešću u ukupnom broju procenjenih parova.
Table. 4. Sort according to size of nesting population of heron, egret and cormorant species in Serbia during 1998.
vrsta/species

min-max

med

% sume med

N. nycticorax

1912-2306

2109

28,7

A. cinerea

1678-2062

1870

25,5

A. purpurea

799-1002

900

12,3

Ph. carbo

700-760

730

9,9

E. garzetta

547-724

635

8,6

A. ralloides

364-462

413

5,6

Ph. pygmeus

342-363

352

4,8

E. alba

161-205

183

2,5

P. leucorodia

130-141

135

1,8

P. falcinellus

7-9

8

0,1

ukupno / total

6640-8034

7335

100,0%

 

Kada se sagledaju rezultati iz Tabele 4, može se konstatovati da ukupno bogatstvo procenjenog broja parova čaplji i kormorana u Srbiji 1998. iznosi 6640-8034 (7337) parova, u okviru 10 vrsta. Kada se razdvoje čaplje i kormorani, onda 8 vrsta čaplji ima učešće 5578-5911 (5744) u ukupnom broju parova ili 81%, dok kormorana u okviru 2 vrste ima 1042-1123 (1082) parova ili 19%. U odnosu na XIX vek, prema sastavu vrsta, nedostaje samo egipatska žuta čaplja (Bubulcus ibis) koja je sasvim nestala sa nekadašnjih retkih nalazišta na Obedskoj bari (1882-1886), kao i kod Kovina (1885-1892), Starog Vrbasa (1905) i Perleza (1957) (Matvejev & Vasić, 1973; Antal et al, 1971; Csornai et al, 1959). Najbliže savremeno gnezdilište se nalazi sada u delti Dunava (Gergelj, 1998).

Pošto ukupni broj procenjenih gnezdećih parova u okviru 10 vrsta iznosi 7337 (MED), trebalo bi onda da se broj parova pojedinih vrsta kreće oko prosečnih 733 parova, pod uslovom da su sve vrste ravnomerno rasprostranjene i brojne. Pošto stvarna situacija u prirodi naravno nije takva, iz Tabele 4 se jasno uočava da svega 3 vrste prelaze taj prosek (N. nycticorax, A. cinerea i A. purpurea), a jedna je tačno u njegovim okvirima (Ph. carbo), dok ostalih 6 vrsta dosta zaostaju. Indikativno je da samo 2 vrste (N. nycticorax i A. cinerea) zahvataju čak 54,2% (3979) svih parova među čapljama i kormoranima u Srbiji, a sa A. purpurea to čak dostiže vrednost od 66,5%. Sve ovo jasno ukazuje da u Srbiji apsolutno dominiraju 3 vrste, čiji opstanak je zbog toga uglavnom osiguran, dok su sve ostale u opasnoj zoni zbog male brojnosti. To se naročito odnosi na P. falcinellus, P. leucorodia, A. ralloides i Ph. pygmeus, koje sa svakom negativnom promenom u preostalim gnezdilištima mogu biti dovedene na ivicu opstanka. Izuzetak su možda E. alba i Ph. carbo koji imaju progradacione procese u populaciji u Srbiji, ali i šire u srednjoj Evropi. Dosta je zanimljiva situacija sa E. garzetta, koja je tokom XX veka imala konstantan pad brojnosti uz primetne fluktuacije, ali u novije vreme brojnost je izgleda stabilizovana i čak u malom porastu zbog gradnje novih ribnjaka.

Kada se savremeni podaci, dobijeni radom na inventaru kolonija u celoj Srbiji tokom 1998., uporede sa nekadašnjim iskustvima i saznanjima o brojnosti, stanju i trendovima, onda se može izvući više zanimljivih zapažanja. Kao prvo, nakon visoke brojnosti ove grupe ptica u XIX veku i prvim decenijama XX veka, došlo je do drastičnih negativnih promena u staništima i do pada njihove brojnosti. Neke vrste su u periodu 1960-80. čak bile sasvim nestale kao gnezdarice Srbije (Ph. carbo i E. alba) ili su se retko gnezdile samo pojedinih godina (P. leucorodia i P. falcinellus) (Marčetić, 1957; Dimitrijević, 1974; Pelle et al, 1977; Szlivka, 1959). Postoje neki zaključci i zapažanja pojedinih istraživača iz ranijih vremena, koje je teško objasniti. Tako na primer, Reiser (1904) je tvrdio da u periodu 1899-1900., od Beograda do Bugarske granice uz Dunav na južnoj obali, nije bilo ni jedne kolonije E. garzetta, E. alba i P. leucorodia, kao i A. ralloides, a kao razlog je naveo proganjanje zbog mode sakupljanja ukrasnih pera. Ipak, imajući u vidu očuvanost i obilje vlažnih staništa u zoni od Smedereva do Velikog Gradišta i u Negotinskoj Krajini, teško je sasvim prihvatiti tu konstataciju.

Analizom rasporeda nekadašnjih kolonija u Srbiji kojih više nema (Slika 1), može se generalno zaključiti da su glavna područja negativnih procesa za ovu grupu ptica bila u Posavini (nestalo 8 kolonija), zatim u srednjem i gornjem delu toka Dunava (Apatinski i Monoštorski rit, šire područje Novog Sada), i u Negotinskoj Krajini, a primetno je gotovo neznatno nestajanje kolonija uz Tisu i Tamiš. Zanimljivo je nestajanje svih ranijih kolonija u južnom Banatu, udaljenih od većih reka (Dobrica, Kovačica i Alibunar). Nestale su i 3 kolonije u srednjem toku Velike Morave, kao i zanimljive kolonije na Krupačkom jezeru i kod Toponice.

Tabela 5: Uporedni pregled gnezdilišnih populacija pojedinih vrsta čaplji i kormorana tokom devedesetih godina u nekim zemljama Balkanskog Poluostrva i Panonske nizije.

Table. 5. Comparative survay of nesting population of heron, egret and cormorant species during 1990s in some Blacan countrys and on Great Hungarian Plain.

  Srbija Mađarska Hrvatska Rumunija Bugarska
Ph. carbo 900-1060 1700-1800 1000>    
Ph. pygmeus 342-363 10-15 0 4000 90-150
N. nycticorax 1912-2306 1800-2000 690-1000 3000-7000 1000-5000
A. ralloides 364-462 200-300 182-200 1500-2500 300-500
E. garzetta 547-724 300-350   1200-2000 500-1000
E. alba 161-205 1400-1500 <20 100-250 <10
A. cinerea 1678-2062 1600-1900      
A. purpurea 799-1002 650-800 34-100 1000-1200 50-100
B. ibis 0 0 0 10-15 0
P. falcinellus 7-9 18-20 <5 1000-2000 200-500
P. leucorodia 130-141 600-750 100-170 120 100-110

Međunarodni značaj gnezdilišnih populacija pojedinih vrsta čaplji i kormorana u Srbiji je nesumnjiv i verovatno najveći u odnosu na sve druge grupe ptica koje žive u njoj. Kada se pogleda učešće gnezdilišnih populacija pojedinih vrsta u ukupnoj evropskoj brojnosti (bez Rusije), onda na prvo mesto izlazi A. purpurea, jer se čak 10,9% ukupne evropske populacije gnezdi u Srbiji. Zatim slede A. ralloides (8,7%), Ph. pygmeus (7%), P. leucorodia (4,7%), N. nycticorax (4,3%), E. garzetta (2,2%), A. cinerea (1,5%), a na samom dnu liste su Ph. carbo (0,7%) i P. falcinellus (0,1%). Kada se ovi odnosi dopune stepenom međunarodne ugroženosti (SPEC Cat), onda se bez razmišljanja može konstatovati da su najvažnije vrste u međunarodnim razmerama Ph. pygmeus i P. leucorodia. Srbija predstavlja jedno od glavnih savremenih uporišta ovih vrsta u Evropi.

Među susednim zemljama Srbija se po brojnosti nalazi na drugom mestu sa vrstama Ph. pygmeus, N. nycticorax, A. ralloides, E. garzetta, E. alba, A. purpurea i P. leucorodia. U većini slučajeva, na prvom mestu je Rumunija, a slične vrednosti Srbiji obično ima Bugarska i Mađarska.

Kada se pogleda trenutna situacija sa zvaničnom zakonskom zaštitom lokaliteta gde se kolonije čaplji i kormorana neposredno nalaze, onda je situacija dosta nepovoljna. Svega se 10 kolonija (17,2% - sve u Vojvodini), nalazi trenutno unutar granica prirodnih rezervata (Mirković bara, Bukinski hrastik, Petrovaradinski rit, Koviljski rit, Obedska bara, Zobnatičko jezero, Palićko jezero, Ludaško jezero, Carska bara i Uzdinska šuma), dok će 9 ostalih biti obuhvaćeno zaštitom do 2010. na osnovu Prostornog plana Republike Srbije, neke već u narednim godinama (Bezdan, Šašićeva ada, Bosut-Morović, Ratno ostrvo-Beograd, Dubovački rit i Čibuklija). Lokacije gde se nalaze sve ostale kolonije, ukupno 39 (67,2%), nisu predviđene za zakonsku zaštitu kao rezervati prirode u narednoj deceniji. Zbog toga nekima od njih preti potpuno nestajanje usled promene namene prostora, kao što je to slučaj sa velikom mešovitom kolonijom u Gradskoj šumi, za koju je pitanje samo godine u kojoj će ona biti proterana sa tog mesta. Veliki problem je i zaštita kolonija na šaranskim ribnjacima, gde uprave ribnjaka organizuju plašenje, pa čak i ubijanje ptica u koloniji i rušenje gnezda, ili pak vrše naglo podizanje nivoa vode u bazenima tokom perioda reprodukcije kada se plave gnezda.

Slika 5. Nivo zaštite kolonija čaplji i kormorana u Srbiji.
Fig. 5. Protection level of heron, egret and cormorant colonies in Serbia.

Trenutni status zaštite pojedinih vrsta čaplji i kormorana u Srbiji je raznolik u odnosu na geografski prostor i pojedine akte. Uredbom o prirodnim retkostima Republike Srbije (Sl. glas. RS 50/93), obuhvaćene su sve vrste. Prirodne retkosti nisu samo na području Vojvodine, vrste Ardea cinerea, Nycticorax nycticorax, Egretta garzetta i Phalacrocorax carbo. Prema Zakonu o lovstvu Republike Srbije (Sl. glas. RS 39/93) i Naredbi o lovostaju divljači (Sl. glas. RS 84/93), dozvoljeno je loviti Ardea cinerea u periodu 01. 09. - 28. 02., a zabranjeno u reproduktivnom periodu, osim u Vojvodini. Zanimljivo je da je Naredbom zabranjen lov kormorana (Phalacrocoracidae) tokom cele godine. Prema prvoj crvenoj listi ugroženih ptica Vojvodine (Garovnikov & Ham, 1981), od pre gotovo dve decenije, Ph. carbo je bio uključen u najugroženije barske vrste, a slično se odnosilo i na Egretta alba. U Zakonu o ribarstvu Republike Srbije (Sl. glas. RS 35/94), u srednjoročnom programu gazdovanja ribarskim područjima navodi se kao neophodnost donošenje mera za uništavanje životinja štetnih za ribe, riblju mlađ i ikru. Iako se direktno ne pominju pojedine životinjske grupe, verovatno se misli i na ihtiofagne ptice. Novom Uredbom o prirodnim retkostima koja treba da stupi na snagu 2000 godine, predviđeno je da ovim statusom zaštite budu obuhvaćene sve vrste čaplji i kormorana, osim Ph. carbo u celoj Srbiji i A. cinerea u Vojvodini.

Summary

There were 58 active heron and cormorant colonies in Serbia in 1998, while ten more locations are listed as this species' potentional breeding sites. Out of these colonies, 44 were located in Vojvodina, 3 in Kosovo and Metohija and 11 in other parts of Serbia. If large watercourses are analyzed, most colonies are along Danube (23) and Tisza (16). Sava and Tamis have three colonies each, while southern rivers, such as Morava, Drina, Timok, Beli Drim and Toplica have even less. Analysis of altitude shows that all the colonies are in the large rivers' valleys, no matter if they were in Pannonian or Peripannonian Serbia. The lowest altitude is of Radujevac colony (33 meters above sea level), and the highest one is of Vlasinsko Lake colony (1300 meters above sea level). Most Serbian colonies (40) are on altitudes of from 70 to 100 meters above sea level, and twelve more up to the height of 500 meters above sea level.

Pure colonies (of only one species) are predominant (26 colonies or 44.8%), followed by two-species colonies (15 colonies or 25.9%). Together these two types comprise 70.7% of all colonies. Pure colonies, as a rule, are colonies of Ardea cinerea and are situated to the south from Sava and Danube Rivers, but they may be seen in Vojvodina, too. There were seven 4-species colonies (12.1%), while other cohorts had only 1-3 cases. Only four colonies are inhabited by six or more species (6.9%). Therefore, we may conclude that up to two thirds of all Serbian colonies live in suboptimal conditions, resulting in minuscule number of larger mixed colonies and favoring only few species.

Analysis of total sum of pairs (all species combined) shows that 30 colonies (51.7%) in Serbia in 1998 were comprised by less than 50 pairs.19 colonies had more than 100 pairs, only four of which had more than 500. According to the averaged number of pairs in 1998, there was not a single colony with more than 1000 pairs. However, colonies in Dubovacki Rit Marsh and Becej Fishpond were very near that number, followed by Gradska Forest and Baranda. This clearly shows the existing conditions of heron habitats. Large mixed colonies, as those in Obedska Bara Marsh (13000 pairs) and Zasavica (about 1000) in the Nineteenth Century and Novosadski Rit Marsh (1000) in first half of Twentieth Century, as well as Carska bara (2500) as late as year 1970, can no longer be formed.

Six out of ten largest colonies in 1998 were in Banat and two each in Backa and Srem. These are all mixed-species colonies with four or more species. Dubovacki Rit Marsh colony and colonies at Baranda and Carska Bara comprise 7 or 8 breeding species. The sole exception is the pure colony of Ardea cinerea in oaks in Molska Forest, which is the eighth most numerous colony in Serbia.

Most colonies are situated in forest trees, forest edge trees or high trees in ecotone habitats (29 colonies or 50%). Twelve colonies (20.7%) were about ponds and channels, and eleven (19%) on fishponds. Four colonies (6.9) were on lakes and two (3.5%) in marshes.42% of nests were in reeds and cattails, 38% in trees and 20% in bushes. There were 26 colonies where nests were only in trees, 21 colonies had nests only in reeds and cattails, in two colonies nests were only in bushes and 9 colonies were mixed according to this definition.

In 1998, there were ten breeding species of herons, egrets and cormorants in Serbia, with 6640-8034 (7337) pairs. Eight heron and egret species had 5578-5911 (5744) breeding pairs, while two cormorant species had 1042-1123 (1082) pairs. Herons and egrets were 81% of the total, while cormorants were 19% of the total number of pairs. If we compare these species with species present in Nineteenth Century, the only missing species is the Cattle Egret (Bubulcus ibis).

As there were 7337 pairs in ten species, it could be assumed that each species should comprise 733 pairs, if all of them were equally spread and abundant. Only three species are above that hypothetical average (N.nycticorax, A.cinerea and A. purpurea), one is about average (Ph.carbo), while the other six species lag far behind. N. nycticorax and A. cinerea together comprise 3979 (54.2%) of all breeding pairs, and if we include A. purpurea, that number is 66.5%. This points that there are three dominating species in Serbia, with more or less safe prospects, while all the other species are endangered due to their small numbers. Especially P. falcinellus, P. leucorodia, A. ralloides and Ph. pygmeus may be forced over the edge of extinction with any small negative change in their present breeding-grounds. On the other hand, E. alba and Ph. carbo show positive population trends both in Serbia and Middle Europe. E. garzetta is particularly interesting, as its numbers were constantly decreasing during the Twentieth Century, allowing for constant fluctuations, but its numbers are now stabilized and even slightly increasing due to founding of new fishponds.

After the high initial numbers of pairs in the Nineteenth Century and first decades of Twentieth Century, there were some huge negative changes in habitats and the numbers diminished. Some species even stopped nesting in Serbia in the period of 1960-1980 (Ph. carbo and E. alba) or they bred only in exceptional years (P. leucorodia and P. falcinellus).

From the analysis of distribution of former colonies in Serbia, it may be concluded that these negative processes were strongest in Posavina (8 colonies exterminated), followed by the Upper course of Danube and Negotinska Krajina. Few colonies also died out near Tisza and Tamis. All the colonies in southern Banat which were far from large rivers died out (Dobrica, Kovacica and Alibunar). Three colonies in the middle course of Velika Morava were destroyed too, as well as the interesting colonies on Krupacko Lake and near Toponica.

There are no doubts about the large international importance of breeding colonies of some herons, egrets and cormorants in Serbia. It is larger than the importance of this area for other systematic groups of birds. When the share of Serbian-breeding birds in total number of pairs in Europe (without Russia) is determined, it showed out that 10.9% of European A. purpurea population breeds in Serbia. This species is followed by A. ralloides (8.7%), Ph. pygmeus (7%), P. leucorodia (4.7%), N. nycticorax (4.3%), E. garzetta (2.2%) and A. cinerea (1.5%). Ph. carbo (0.5%) and P. falcinellus (0.1%) lag at the bottom of the list. When these numbers were complemented with the Degree of International Endangerness (SPEC Cat), it turns out clearly that the most important Serbian populations are those of Ph. pygmeus and P. leucorodia. Serbia is one of the most important strongholds of this species in Europe. It is on the second place concerning Ph. pygmeus, N. nycticorax, A. ralloides, E. garzetta, E. alba, A. purpurea and P. leucorodia. In most cases, the most important European country is Romania. Bulgaria nad Hungary usually have numbers slightly smaller than Serbia.

Only ten colonies (17.2%), all in Vojvodina, are now within the borders of Natural Reserves. Nine more will be protected till 2010 according to the Spatial Plan of the Republic of Serbia. Locations of other 39 colonies (67.2%) are not going to be legally protected as Natural Reserves in the next decade. Some of them will probably totally dissappear due to change of space use, such as the large mixed colony in Gradska Forest, which days or years are numbered. The other great problem is how to protect colonies on carp fishponds, as fishpond managers organize scaring or even killing of birds in the colony and pulling down nests. Sometimes they increase the water-level on purpose, so that the colony is flooded in the reproductive season.

The Charter on Natural Rarities of Republic of Serbia (sl.glasnik RS 50/93) includes all species. In Vojvodina, as natural rarities are not considered A. cinerea, N. nycticorax, E. garzetta and Ph. carbo. The Hunting Act of Republic of Serbia (Sl.glasnik RS 39/93) and Order on non-hunting season (Sl.glasnik RS 84/93) cite that A. cinerea may be hunted between September 1st and February 28th, but not in reproductive season, except in Vojvodina. It is interesting that hunting cormorants (Phalacrocoracidae) is banned whole year-round. New Charter on Natural Rarities, which is due to year 2000, will protect all herons, egrets and cormorants, except Ph. carbo and A. cinerea.

- 00722 Phalacrocorax carbo

In 1998, Ph. carbo in Serbia bred only in Vojvodina in four colonies. Its numbers were estimated to 700-760 (730) breeding pairs. Three colonies are along Danube (Sasiceva Ada Island, Gradska Forest and Smederevska Ada Island). The fourth is in Tisza area (Carska bara). There is a colony in Montenegro which numbered 100-200 pairs in 1998 (Vizi, voce viva). This species always breeds together with A. cinerea, while additional species may be present. During the last decades of Twentieth Century, this species returned to its former breeding grounds in Vojvodina. The colony in Gradska Forest was formed in mid-1980-s. There were about 50 pairs in 1985 and 436 pairs in 1989, since when numbers have stabilized. The colony on Carska bara originated in the same time. Small colony on Sasiceva Ada Island was formed in 1989, with nine pairs, but it shut up to 70-80 pairs. The freshest colony on Smederevska Ada Island originated in 1995.

- 00820 Phalacrocorax pygmeus

In 1998, Ph. pygmeus certainly bred only in Dubovacki Rit Marsh, on the bank of Danube. There were 342-363 (352) breeding pairs. This breeding ground is formed two decades ago, due to increase of water-level after the Djerdap Dam was built. Up to 1981 this species appearantly bred on the Romanian side of Danube near Nera mouth, wherefrom it moved to Cibuklija, and in 1985 into Dubovacki Rit Marsh. It is possible that few pairs may be breeding in the mixed colony near Baranda, where 2-3 pairs were observed in 1999. 1-3 pairs were observed on nesting grounds on Carska Bara Marsh (1964, 1997), Becej Fishpond (1994) and Gradska Forest (1989).

- 01040 Nycticorax nycticorax

This was the most common breeding heron in Serbia in 1998, as well as in former decades.It was found in 21 colonies, 6-7 of which were uniformely distributed in Backa, Banat and Srem. Virtually all colonies were on the territory of Vojvodina, excepting for one on Batuse Fishpond in Kosovo and one on Beli Drim in Metohija. The largest colony is on Becej Fishpond, followed by Baranda and Dubovacki Rit Marsh. These colonies comprise almost half of all population in Serbia, as all the others have individually below 10%. In 1998, this species doesn't fare well in Serbia, as 47.6% colonies have less than 50 pairs. Seven colonies are on fishponds proper, and few other are just nearby. N. nycticorax usually breeds in mixed colonies, where it is most abundant, but it may breed with a single other species (A. ralloides, E. garzetta and A. purpurea) or in one-species colonies.

- 01080 Ardeola ralloides

This species bred in Serbia in 1998 only in Vojvodina in 11 localities. 57% of population is concentrated in two colonies (Becej Fishpond and Dubovacki Rit Marsh). Carska Bara Marsh used to have a strong population of about 90-100 pairs, but only 12-14 pairs were observed in 1998. Eight out of 11 colonies had less than 50 pairs. In four most endangered colonies had less than ten pairs. Half of all colonies is on fishponds and rest on lakes and ponds. It is interesting that this species no longer breeds in Srem, as it dissappeared from Obedska Bara Marsh in 1993 and from Ratno Ostrvo Island in 1998. It nests among other species, rarely breeds in two-species colonies. It is estimated that 364-462 (412) pairs bred in Serbia in 1998. Only E. alba, P. leucorodia and P. falcinellus have smaller numbers of individuals. The number of this species' pairs seems to be stable in last decade, but it shows some traces of continous declining.

- 01190 Egretta garzetta

During the year 1998, this species bred principally in Vojvodina, and also in Negotinska Krajina and Kosovo with one colony each. It was present altogether in 15 colonies, together with several other herons, egrets and cormorants. Only rarely did it breed with only one other species (mostly N. nycticorax). It breeds in six colonies in Banat, five in Backa and four in Srem. 80% of all breeding pairs in 1998 were in following four colonies : Dubovacki Rit Marsh, Baranda, Becej Fishpond and Bezdan. Half of all colonies had less than ten pairs, which is disturbing. Carska Bara Marsh and Jegricka had many pairs in period 1994-97, but only few or none in 1998. Obedska Bara Marsh used to be famous on its Snowy Egrets, which stopped breeding for several years, bur returned back in 1998-99. It was estimated that 547-724 (633) pairs bred in Serbia in 1998, 98% of which in Vojvodina. In some colonies, numbers are fluctuating.

- 01210 Egretta alba

This bird bred in nine localities in 1998, but it never had more than 50 breeding pairs in any locality. The largest colonies were in western Banat, on Carska Bara Marsh (Ecka Fishpond), Okanj and Baranda. In Backa, there were two colonies in the Upper Danube Area and two in northern Tisza area. This species mostly breeds single, separated from other herons and egrets, and if it does have a comensal species, it is mostly A. purpurea. It was estimated that mid-1990 population was about 200-300, with a tendention of growing, but it was nailed to 161-205 (181) pairs by detailed counting. This points that populations are fluctuating. On Carska Bara Marsh there were 70-100 pairs in 1996-97 and only 45-50 in 1998. Lukac and Ternovac (voce viva) have counted over 100 pairs in 1996-97, and none at all in 1998 (!). It is common for this species that it breeds in one locality one year and in other the next year (Jazovo Fishpond, Novi Knezevac, Zobnatica accumulation, Becej Fishpond). However, generally observing, this is a species in expansion and conquers new breeding grounds, with ever larger number of pairs.

- 01220 Ardea cinerea

This is the only species except Ixobrychus minutus that breeds throughout Serbia. In Vojvodina, it bred in 1998 in 30 locations, equally spread through all regions, in mixed or pure colonies, mostly along greater rivers. It breeds in 12 more colonies to the south from Sava and Danube rivers, on trees along Drina, Morava, Danube, Vlasina, Toplica, Sitnica and Beli Drim. There were 20 one-species colonies in trees. It also breeds in most colonies of Ph. carbo, and also in larger mixed colonies in marshes and fishponds. It was estimated that 1678-2062 (1863) pairs bred in Serbia in 1998. 1479-1768 (87%) bred in Vojvodina, and 199-294 (13%) pairs in the southern regions. It is the second most numerous species, right behind N. nycticorax, and contributes to 25.5% of all birds counted in this investigation. Six colonies (all in Vojvodina) had over 100 pairs, two of which even more than 200, and there50% of national population breeds.

- 01240 Ardea purpurea

In 1998, this species bred only in Vojvodina (possibly also in Batuse Fishpond in Kosovo). 13 colonies were in Backa, 11 in Banat and only 2 in Srem. It was a dominant species in only two colonies (Becej Fishpond and Baranda), holding 35% of all national population. The colony on Ludasko Lake is near behind it. Although this is the second species in Serbia if we consider number of colonies, it is on the third place if we analyze number of breeding pairs, behind N. nycticorax and A. cinerea. Almost 50% of all colonies had less than 20 pairs, so their future survival is totally unsure and depends on existance of minimum breeding and feeding requirements. There were only five one-species colonies. It may also breed with only E. alba or A. cinerea. The nests are mostly situated in reeds, but it may also nest in willows (on Cibuklija). It was estimated that there were 799-1002 (895) breeding pairs in Serbia in 1998. The population looks stabilized and increasing in numbers.

- 01360 Plegadis falcinellus

The only regular breeding place of this species in Serbia and Yugoslavia in the period 1995-99 was in the Dubovacki Rit Marsh in southern Banat. Birds begin breeding there a decade ago and their numbers depend on varying circumstances. It was estimated that 5-15 pairs bred in 1996-97, but this number was obtained by observing adults near colony. Only 3-5 pairs were observed in 1998. This species also bred in 1998 on Jazovo Fishpond (northern Banat), where it bred for the first time. However, it did not breed there in 1998. It always bred in mixed colonies with many species. Nests were on willow bushes or on wide-leaved cattails. Only 7-9 (8) pairs bred in Serbia in 1998, so it is the rarest observed species of all egrets, herons and cormorants. Large numbers used to breed on Obedska Bara Marsh (max. 4500 pairs, extinct about 1960), Novosadski Rit Marsh (max 600 pairs, extinct about 1955), Zasavica (max. 250, extinct about 1960), Makis (large flocks in 1900, extinct abiut 1930). There also used to be a small colony in Negotinsko Blato. In the midst of Twentieth Century it once bred on Carska Bara Marsh and in 1951 on Uzdin. During the period 1965-73 it bred in Banat only on Carska Bara Marsh on 1965 and 1969.

- 01440 Platalea leucorodia

This species bred in Serbia in 1998 only on three localities in Middle Tisza Area. Okanje and Carska Bara Marsh were on Banat side and Becej Fishpond on Backa side of the river. These were also the only breeding places in Yugoslavia. This species bred on Carska Bara in former decades, but in very small numbers. A pair bred on Becej Fishpond for the first time in 1990, and in 1992 there were already 45 pairs. It bred on Okanje for the first time in 1998. All the colonies are in reeds, with numbers fluctuating in consecutive years. 40 pairs were noted breeding on Jazovo fishpond in early 1990-ties. Only 130-141 (135) pairs were estimated for Serbia in 1998, so it is the penultimate species of all herons, egrets and cormorants by this reason. In the second part of Nineteeth Century there was a large breeding ground of this species on Obedska Bara Marsh with at least 500 pairs. It also used to breed in Negotinsko Blato, in Zasavica (a few), Toponicka Bara near Nis in 1917 and in Uzdin Forest in 1950-60-ties.

 

Literatura

Antal, L., Fernbach, J., Mikuska, J., Pelle, I. & Szlivka, L. (1971): Namen-verzeichnis der Vogel der Autonomen Provinz Vojvodina. (Mit einer historischen Ubersicht von DR Andras keve). Larus, 23:73-127.
Balog, I. (1997): Rezultati prstenovanja čaplji na ribnjaku "Bečej". Ciconia, 6:17.
Bankovics, A. (1997): Purple Heron - Ardea purpurea. Pp. 52-53. In: Hagemeijer, W. & Blair, M. (eds): The EBBC Atlas of Europaen Breeding Birds. T & A D Poyser, London.
Brusina, S. (1902): Zur Ornis serbiens. Aquila, 9:159-164.
Car, Z. (1957): Gniježđenje čaplje sive, Ardea cinerea, u Lici. Larus, 9-10:218-219.
Csornai, R., Szlivka, L. & Antal, L. (1958): Data to the ornis of Batchka and Banat. Aquila, Budapest, 65:225-239.
Čornai, R. (1953): Nomenklatura ptica Vojvodine. Vojvođanski lovac, Novi Sad, 66-67:20-21.
Dević, M. (1995): Ornitofauna ribnjaka "Uzdin". Ciconia, 5:32-44.
Dimitrijević, S. (1979): Kvantitativno i kvalitativno stanje vodenih ptica i perspektive njihovih populacija na području Vojvodine. II Kongres ekologa Jugoslavije, Zagreb, zbornik radova, 1403-1409.
Dombrovski, E. (1895): Osnovi ornitologije sjeverozapadne Srbije. GZM BIH, 7:63-104.
Ettinger, J. (1857): Sriemsko-slavonsko-hrvatske divlje životinje, zvijeri i ptice. Tiskarnica Ignjata Karla Sopprona, Zemun.
Fasola, M. & Hudec, K. (1997): Night Heron - Nycticorax nycticorax. Pp. 44-45. In: Hagemeijer, W. & Blair, M. (eds): The EBBC Atlas of Europaen Breeding Birds. T & A D Poyser, London.
Fasola, M. & Hafner H. (1997): Little Egret - Egretta garzetta. Pp. 46-47. In: Hagemeijer, W. & Blair, M. (eds): The EBBC Atlas of Europaen Breeding Birds. T & A D Poyser, London.
Garovnikov, B. (1981): Pregled ornitološkog muzejskog materijala u Narodnom zoološkom muzeju u Zagrebu prikupljenog do 1900. godine sa teritorije SAP Vojvodine. Priroda Vojvodine, Novi Sad, VI-VII:69-72.
Garovnikov, B. (1982): Pregled ornitološkog muzejskog materijala u Prirodnjačkog muzeju u Beogradu prikupljenog sa teritorije SAP Vojvodine. Priroda Vojvodine, Novi Sad, VIII:33-40.
Garovnikov, B. (1989): Katalog zbirke ptica u Pokrajinskom zavodu za zaštitu prirode u Novom Sadu. Priroda Vojvodine, Novi Sad, posebno izdanje 4, 67 p.
Garovnikov, B. (1992): Svet koji nestaje - ražanj Plegadis falcinellus. Lovačke novine, Novi Sad, 7-8(683-684):21.
Garovnikov, B. (1992a): Svet u opasnosti - mala bela čaplja Egretta garzetta. Lovačke novine, Novi Sad, 9-10(685-686):17.
Garovnikov, B. (1997): Pregled ornitološkog muzejskog materijala u Prirodnjačkom muzeju u Budimpešti sa područja Vojvodine (sakupljački rad dr Madarasza u Vojvodini). Ciconia, 6:100-103.
Garovnikov, B. & Popović, E. (1986): Ornitofauna Carske bare. Priroda Vojvodine, Novi Sad, IX-XI:39-54.
Gavrilović, S. (1946): Jato crnih roda (Gložanski rit-Begečka jama). Vojvođanski lovac, Novi Sad, 5:86-87.
Gengler, J. (1920): Balkanvogel. Altenburg und Leipzig.
Gergelj, J. (1997): Oološka zbirka Lasla Tota iz Ade. Ciconia, 6., p. 104-109.
Gergelj, J. & Šoti, J. (1990): Ornitofauna ribnjaka "Kapetanski rit". Ciconia, 2:22-49.
Gjurašin, S. (1901): Ptice II. Matica Hrvatska, Zagreb.
Greemet, R. & Jones, C. (1989): Important Bird areas in Europe - Yugoslavia. ICBP Technical Publication, 9:859-880.
Grubač, B. & Puzović, S. (1998): Ptice Prokletija. Zavod za zaštitu prirode Srbije, studija za proglašenje nacionalnog parka, Beograd.
Hafner, H. (1997): Squacco Heron - Ardeola ralloides. Pp. 39. In: Hagemeijer, W. & Blair, M. (eds): The EBBC Atlas of Europaen Breeding Birds. T & A D Poyser, London.
Ham, I. (1972): Kasno zadržavanje vranca kalosera, Phalacrocorax pygmeus, u Vojvodini. Larus, 24:165-179.
Ham, I. (1975): Tok gnežđenja i učešće pojedinih vrsta u koloniji čaplji na Carskoj bari. Larus, 26-28:165-179.
Ham, I. (1975a): Gnežđenje velike bele čaplje, Casmerodius albus, u južnom Banatu. Larus, 26-28:199-200.
Ham, I. (1977): Kretanje broja parova čaplji (Ardeidae) na plavnom području Begeja (Carska bara) u periodu od 1950-1976. Arhiv biol. nauka, Beograd, 27(1-2):61-68.
Ham, I. (1980): Prilozi fauni ptica (Aves) istočne Srbije. SANU, Zbornik radova o fauni ptica Srbije, Beograd, knjiga 1:129-145.
Ham, I. (1982): Redovno gnežđenje malog kormorana Phalacrocorax pygmeus (Pallas, 1773), na Dunavu kod Banatske Palanke kao posledica Đerdapske akumulacije. VI Kongres biologa Jugoslavije, Novi Sad, sažeci referata, A 3-34.
Ham, I. (1982a): Novo gnezdilište malog kormorana. Lovačke novine, Novi Sad, 15(510):17.
Ham, I. (1986): The successive overwintering of Night Heron groups is not a random phenomenon. Larus, 36-37:324-326.
Ham, I. (1989): Heron and Cormorant colonies on the Yugoslav sector of the Danube (588 km). Arhiv biol. nauka, Beograd, 41(3-4): 17p-18p.
Ham, I. (1989a): Changes in Heron populations on wider area of the Carska bara. Arhiv biol. nauka, Beograd, 41(3-4): 13p-14p.
Hil, D. A. (1985): Some contributions to the Avifauna of southern parts of Serbia. Glasnik Prirodnjačkog muzeja u Beogradu, B, 40:191-206.
Hodek, E. (1876): Die "Obedska bara". Mitt.Ornith.Verein., 1:13-16, 23-25.
Knief, W., Ulenaers, P. & Vessem, J. (1997): Grey Heron - Ardea cinerea. Pp. 50-51. In: Hagemeijer, W. & Blair, M. (eds): The EBBC Atlas of Europaen Breeding Birds. T & A D Poyser, London.
Kroneisl-Rucner, R. (1957): Prstenovanje ptica god. 1954. i 1955. Larus, 9-10:7-33.
Lakatoš, J. (1972): Ornitološki podaci iz okolice Apatina. Larus, 24:166-167.
Lakatoš, J. (1979): Ptice Apatina. NIIU "Glas Komune" Apatin, 163 p.
Lakatoš, J. (1992): Ornitofauna ribnjaka u Svilojevu. Ciconia, 4:28-42.
Lukač, Š. (1989): Velika bela čaplja Egretta alba, gnezdarica ribnjaka u Ečki. Ciconia, 1:60.
Lukač, Š. (1990): Velika bela čaplja Egretta alba, gnezdarica Bečejskog ribnjaka. Ciconia, 2:73.
Lukač, Š. (1992): Gnežđenje velike bele čaplje Egretta alba, na ribnjaku Ostrovo. Ciconia, 4:68-69.
Lukač, Š. & Lukač, A. (1992): Ornitofauna ribnjaka "Bečej". Ciconia, 4:4-27.
Lukač, Š. & Ternovac, T. (1997): Kolonije čaplji na Carskoj bari. Ciconia, 6:115.
Lukač, Š. & Ternovac, T. (1990): Beleške o ornitofauni Slanog Kopova u 1987-1989. Ciconia, 2: 50-63.
Lukač, Ž., Gubik, D. & Kovač, S. (1995): Građa za ornitofaunu ribnjaka "Futog". Ciconia, 5:59-66.
Marčetić, M. (1955): Istorijat i noviji podaci o gnežđenju močvarica u ptičijim kolonijama. Rad Vojvođanskih muzeja, Novi Sad, 4:141-153.
Marčetić, M. (1956): Ornitofauna Ludaškog jezera, Palićkog jezera i okoline. Zbornik Matice Srpske, Novi Sad, 11:179-183.
Marčetić, M. (1957): Zaštita ptica na teritoriji Vojvodine. Zaštita prirode, Beograd, 7:6-11.
Marčetić, M. (1957a): Žličarka bela, Platalea leucorodia, ne gnezdi se više kao stalan član kolonija močvarica u Vojvodini. Larus, 9-10:169-171.
Marčetić, M. (1957b): Retke ptice naših krajeva. Vojvođanski lovac, Novi Sad, 5-6:89-91.
Marčetić, M. (1959): Oološka zbirka koju je prikupio dr Trišler. Rad Vojvođanskih muzeja, Novi Sad, 8:278-285.
Marčetić, M. (1960): Neka zapažanja o pticama u Koviljskom ritu. Larus, 12-13:93-98.
Marčetić, M. & Andrejević, D. (1960): Ornitofauna Kosova i Metohije. Rilindja, Priština, 116 p.
Marion. L. & Suter, W. (1997): Cormorant - Phalacrocorax carbo. Pp. 34-35. In: Hagemeijer, W. & Blair, M. (eds): The EBBC Atlas of Europaen Breeding Birds. T & A D Poyser, London.
Maštrović, A. (1940): Prstenovanje ptica - III izvještaj. Zavod za primjenjenu zoologiju - Ornitološki odio, Zagreb, 36 p.
Matvejev, S. D. (1950): Rasprostranjenje i život ptica u Srbiji. SAN, posebno izdanje, Beograd, knjiga 3.
Michev, T., Weber, P. (1997): Pygmy Cormorant - Phalacrocorax pygmeus. Pp. 38. In: Hagemeijer, W. & Blair, M. (eds): The EBBC Atlas of Europaen Breeding Birds. T & A D Poyser, London.
Mikuska, J. (1968): Prilog poznavanju ornitofaune Ludaškog jezera, 20:60-79.
Mikuska, J. (1981): Ornitofauna Kopačkog rita - veliki kormoran. Lovačke novine, Novi Sad, 342:16.
Mikuska, J. (1983): Prilog poznavanju ishrane vranca velikog Phalacrocorax carbo (L. 1758) u Specijalnom zoološkom rezervatu Kopački rit. Larus, 33-35:31-36.
Mikuska, J. (1986): Prilog poznavanju ishrane velikog vranca (Phalacrocorax carbo) na ribnjacima Slavonije i Baranje. Ribarstvo Jugoslavije, Zagreb, 1-2:24-26.
Mikuska, J. & Lakatoš, J. (1977): Podaci o rasprostranjenju i ekologiji vranca velikog, Phalacrocorax carbo (L. 1758), u Jugoslaviji. Larus, 29-30:141-151.
Mikuska, J., Mužinić, J. (1989): Dopuna nalaza ptica prstenovanih u razdoblju 1908-1939. Larus, 40:81-95.
Mojsisovics, A. (1883): Zur Fauna von Bellye und Darda. Graz.
Mojsisovics, A. (1886): Biologische und faunistische Beobachtungen uber Vogel und Saugethiere Sudungarns und Slavoniens. Verlag des Naturwissenschaftlichen Vereines fur Steiermark, Graz, 1-97.
Munteanu, D. (1997): Glossy Ibis - Plegadis falcinellus. Pp. 55. In: Hagemeijer,W. & Blair, M. (eds): The EBBC Atlas of Europaen Breeding Birds. T & A D Poyser, London.
Munteanu, D. & Ranner, A. (1997): Great White Egret - Egretta alba. Pp. 48-49. In: Hagemeijer, W. & Blair, M. (eds): The EBBC Atlas of Europaen Breeding Birds. T & A D Poyser, London.
Nagy, J. (1921): Madártani vázlatok a Pancsovai Nagy Rétből 1909-1917. Aquila, 28:44-82.
Obradović, R. (1989): Gnežđenje velike bele čaplje, Egretta alba, u severozapadnoj Bačkoj. Ciconia, 1:61.
Obradović, R. (1994): Katalog ptica Bačke. EDG "Nikola Tesla", Apatin.
Osieck, E., Voslamber, B. (1997): Spoonbill - Platalea leucorodia. Pp. 60-61. In: Hagemeijer, W. & Blair, M. (eds): The EBBC Atlas of Europaen Breeding Birds. T & A D Poyser, London.
Pančić, J. (1867): Ptice u Srbiji. Velika škola, Beograd.
Pavlović, P. (1904): Spisak ptica u Muzeju Srpske zemlje. Muzej Srpske zemlje, Beograd, 1-24.
Paunović, M. (1991): Struktura i sezonska dinamika faune ptica beogradskog ušća i njegovih ostrva. Biološki fakultet, Beograd, diplomski rad, 44p.
Pelle, I. 1956): Gak kvakavac, Nycticorax nycticorax gnijezdio je dva puta ljeti 1954. Larus, 8:159-160
Pelle, I., Ham, I., Rašajski, J. & Gavrilov, T. (1977): Pregled gnezdarica Vojvodine. Larus, 29-30:171-197.
Pongratz, R. (1936): Po prvi put na Obedskoj bari orao ruski i ja. Lovačko-ribarski vjesnik, Zagreb, 45(7):263-269.
Popović, J. (1956): Neka biološka zapažanja o ptičijem svetu Bačke. Zaštita prirode, Beograd, 6:21-26.
Popović, J. (1960): Pribežište orla belorepana i crne rode u okolini Bačkog Monoštora. Zaštita prirode, Beograd, 18-19:88-91.
Popović, J. (1960a): Formiranje ptičijih kolonija na Obedskoj bari i Vojtinoj mlaki (Carska bara). Zaštita prirode, Beograd, 17:28-32.
Popović, J. (1974): Ekološka inventarizacija faune ptica u predelu Obedske bare. Zbor. rad.rep.zav.zaš.prir. SR Srbije, 1(13):1-37.
Popović, Z. & Cecić, Ž. (1995): Spisak ptica reda Anseriformes u okolini Vlasotinca i Leskovca (jugoistočna Srbija). Ciconia, 5:29-31.
Purger, J. J. (1989): First data on ornithofauna of the fish pond near Srpski Miletić and its surroundings (western Bačka). Larus, 40:155-161.
Purger, J. J. (1991): Atlas ptica gnezdarica Vojvodine. Lovačke novine, Novi Sad, 4(668):15.
Puzović, S. (1997): Usklađivanje intezivnog gajenja riba i očuvanja raznovrsne faune ptica na šaranskim ribnjacima u Vojvodini. Naučni skup "Intezivno gazdovanje i zaštita prirode na šaranskim ribnjacima Vojvodine", Institut za Biologiju, Novi Sad (in press).
Puzović, S. (1998): Ramsarska područja u Srbiji u funkciji očuvanja diverziteta faune ptica vodenih staništa. Zaštita prirode, Beograd, 50:283-290.
Puzović, S. & Grubač, B. (1997): Important bird areas in Serbia. Zavod za zaštitu prirode Srbije i BirdLife International, Elaborat, Novi Sad-Cambridge, 500p.
Puzović, S. & Grubač, B. (1998): Lista područja u Srbiji od međunarodnog i nacionalnog značaja za očuvanje diverziteta faune ptica. Zaštita prirode, Beograd, 50:189-197.
Puzović, S., Gergelj, J. & Lukač, Š. (1998): Obaveštenje o pokretanju programa "Kartiranje kolonija čaplji i kormorana u Srbiji - 1998". Ciconia, 7:19-22.
Rafajlović, A. (1962): Mešovita kolonija čaplji na Palićkom i na Ludaškom jezeru. Larus, 14:183-185.
Rafajlović, A. & Seleši, Đ. (1962): Ludaško jezero. Zaštita prirode, Beograd, 11:34-37.
Rajzer, O. (1904): Izvještaj o uspjehu ornitoloških putovanja u Srbiji godine 1899. i 1900. GZM BIH, 16:126-152.
Rašajski, J. (1982): Oološka zbirka Prirodnjačkog muzeja u Beogradu. Glasnik Prirodnjačkog muzeja, beograd, B, 37:107-125.
Rašković, M. (1905): O tičijem svetu u Krajini. I Kongres srpskih lekara i prirodnjaka, Beograd, 3-16.
Reiser, O. (1939+): Materialien zu einer Ornis Balcanica. 1 Bosnien und Herzegowina nebst Teilen von Serbien und Dalmatien, Selbstverlag des Museums, Wien.
Rossler, E. (1903): Popis ptica hrvatske faune. Glasnik hrvatskog naravoslovnog društva, Zagreb, 14:11-90.
Rotov, D. (1928): Crvena čaplja (Ardea purpurea). Lovački glasnik, Novi Sad, 5:60-61.
Rudolf von Osterreich., Hommeyer, V. & Brehm, A. (1878): Zwolf Fruhlingstage an der mittler Donau. Journal fur Ornithol., 27:1-83.
Sammereyer, H. (1912): K Crnome moru - Obedska bara. Lovačko-ribarski vijesnik, Zagreb, 8:87-92.
Schenk, J. (1908): Ornithologische Skizzen von der Unteren-Donau in Ungarn. Aquila, 15:274-293.
Schenk, J. (1908a): Die Reiherkolonie der Obedszka Bara in der Gegenwart. Aquila, 15:245-258.
Schenk, J. (1918): Die einstigen und gegenwartigen Brutkolonien der Edelreiher in Ungarn. Aquila, 25:274.
Sirotić, G. (1988): Nalazi prstenovanih ptica u godinama 1979-1985. Larus, 38-39:25-94.
Steinmetz, H. (1931): Das Vogelleben in der Obedska bara. Jur. Ornith., 79:551-665.
Sterbetz, I. & Szlivka, L. (1972): Čapljica bela, Egretta g. garzetta L., u Karpatskom bazenu u periodu 1959-1968. godine. Larus, 24:141-148.
Stevanović, V. & Vasić, V. (1995): Pregled antropogenih faktora koji ugrožavaju biodiverzitet Jugoslavije. Pp. 19-35. In: Stevanović, V. & Vasić, V. (eds): Biodiverzitet Jugoslavije sa pregledom vrsta od međunarodnog značaja. Biološki fakultet i Ekolibri, Beograd.
Stresemann, E. (1920): Avifauna Macedonica. Munchen, 270 p.
Szlivka, L. (1959): Nešto o ptičjem svijetu Vojvodine. Larus, 11:29-33.
Szlivka, L. (1963): Prilog ornitofauni Obedske bare i bliže okoline. Larus, 15:100-126.
Szlivka, L. (1986): Data on the food of the purple (Ardea purpurea), night (Nycticorax nycticorax), and squacco (Ardeola ralloides), herons on Lake Ludaš. Larus, 36-37:175-182.
Šoti, J. (1973): Ekološke karakteristike ptica u Koviljskom ritu. Zbornik radova Prirodnomatematičkog fakulteta, knjiga 3:109-127.
Šoti, J. & Dimitrijević, S. (1974): Prilog poznavanju ornitofaune Vojvodine (Gaviiformes, Podicipediformes, Pelecaniformes, Ciconiformes, Anseriformes zapadnog dela Banata). Zbornik za prirodne nauke, Matica Srpska, 46:127-160.
Šoti, J. & Šite, T. (1983): Prvi podaci o fauni i ekologiji ptica okoline Jazova (severni Banat). II Simpozijum o fauni SR Srbije, zbornik, 151-154. Beograd.
Štromar, Lj. (1965): Prstenovanje ptica god. 1961. i 1962. Larus, 16-18:5-37.
Štromar, Lj. (1966): Prstenovanje ptica u godini 1963. i 1964. Larus, 19:5-42.
Štromar, Lj. (1971): Prstenovanje ptica u godinama 1967. i 1968. Larus, 23:5-37.
Štromar, Lj. (1975): Prstenovanje ptica u godinama 1971. i 1972. Larus, 26-28:5-43.
Tadić, A. (1974): Na Ludaškom jezeru. Priroda, 3:82-83.
Ternovac, T. (1991): Podaci o ornitofauni Jegričke iz 1989. i 1990. Ciconia, 3:14-24.
Ternovac, T. & Lukač, Š. (1989): Beleške o ornitofauni Slanog kopova u 1986. godini. Ciconia, 1:26-30.
Tot, L. & Frank, Z. (1995): Ornitofauna Karike kod Padeja (Vojvodina, Jugoslavija) u periodu od 1986. do 1991. godine. Ciconia, 5:52-58.
Tucker, G. & Heath, M. (1994): Birds in Europe - Their Conservation Status. BirdLife Conservation Series, N0 3, Cambridge, 600 p.
Vasić, V. F. (1980): Prilozi za faunu ptica južnih delova SR Srbije (prvi deo). SANU, Zbornik radova o fauni ptica Srbije, knjiga 1:101-128. Beograd.
Vasić, V. (1983): Ptice Obedske bare. Prirodnjački muzej Beograd, elaborat.
Vasić, V. (1984): Biogeografske karakteristike ptica vodenih staništa Balkanskog poluostrva. Prirodno-matematički fakultet, Beograd, doktorski rad, 305 p.
Vasić, V. (1995): Biodiverzitet u osetljivim ekosistemima i područjima od međunarodnog značaja. Pp. 37-42. In: Stevanović, V. & Vasić, V. (eds): Biodiverzitet Jugoslavije sa pregledom vrsta od međunarodnog značaja. Biološki fakultet i Ekolibri, Beograd.
Vasić, V. & Šoti, J. (1980): Pregled faune ptica Vlasinskog jezera i okoline. Biosistematika, 6(1):81-107. Beograd.
Vasić, V. & Grubač, B. (1983): Prilozi za faunu ptica južnih delova SR Srbije (drugi deo). Zbornik radova o fauni ptica Srbije, SANU, knjiga 2:197-245. Beograd.
Vasić, V. & Obratil, S. (1990): Zbirka ptica iz Srbije u Zemaljskom muzeju Bosne i Hercegovine u sarajevu. Glasnik ZM, 29:109-184.
Vasić, V., Džukić, G., Janković, D., Simonov, N., Petrov, B. & Savić, I. (1991): Preliminarni spisak vrsta za crnevu listu kičmenjaka Srbije. Zaštita prirode, Beograd, 43-44:121-132.

Authors addresses: mr Slobodan Puzović, 21000 Novi Sad,
Zavod za zaštitu prirode Srbije, Radnička 20;
Jožef Gergelj, 24400 Senta, Ady Endre 24/A;
Šandor Lukač, 21000 Novi Sad, Braće Dronjak 15/3.